Jack Ma tái xuất khi Tập Cận Bình điều chỉnh hướng đi nền kinh tế
Chủ tịch Trung Quốc đã ngầm đồng ý với Đặng Tiểu Bình khi ông ra hiệu về hướng đi mới cho nền kinh tế.
Một đám mây trắng hình con ngựa đã trở lại bầu trời xanh sau hơn bốn năm bị thổi bay. Đám mây này là phép ẩn dụ cho ông trùm công nghệ Jack Ma.
Nhà sáng lập tập đoàn thương mại điện tử khổng lồ Alibaba của Trung Quốc đã một lần nữa trở thành tâm điểm chú ý khi bất ngờ xuất hiện vào ngày 17/02 tại một hội nghị chuyên đề về doanh nghiệp tư nhân ở Bắc Kinh được tổ chức lần đầu tiên sau khoảng sáu năm.
Sự kiện cấp cao này cũng có sự tham dự của Tập Cận Bình – Tổng bí thư Đảng Cộng sản Trung Quốc kiêm Chủ tịch nước Trung Quốc – cùng với các nhà lãnh đạo chính trị và các giám đốc điều hành cấp cao khác từ các công ty tư nhân nổi tiếng.
Sự xuất hiện của Jack Ma đã làm dấy lên đồn đoán giữa dân thường Trung Quốc. Một số người nói rằng ông có thể đã được “phục hồi” hoàn toàn, trong khi những người khác cho rằng trường hợp của ông không đơn giản như vậy.
Jack Ma là tỷ phú nổi tiếng nhất Trung Quốc. Có thể nói, ông đã bị chính quyền Tập hạ bệ sau khi được cảnh báo ngầm rằng ông sẽ biến mất khỏi trung tâm sân khấu như một đám mây bay ngang trời.
Vào ngày 02/11/2020, hãng thông tấn nhà nước Trung Quốc Tân Hoa Xã xuất bản một bài viết có nội dung cảnh báo Jack Ma. Bài viết đi kèm với một bức tranh phong cảnh của Kaii Higashiyama, một bậc thầy hàng đầu về hội họa theo phong cách Nhật Bản.
Tên gốc của bức tranh năm 1972, mô tả một đám mây hình con ngựa, là “Wata Gumo” hay Mây Bông gòn. Tên khai sinh của Jack Ma là Mã Vân, trong đó Mã và Vân lần lượt có nghĩa là “ngựa” và “mây” trong tiếng Trung.
Tiêu đề bài viết cảnh báo, “Đừng nói năng thiếu suy nghĩ, đừng làm theo ý mình, con người không thể hành động theo ý muốn tự do của mình.”
Kể từ đó, Jack Ma đã xa lánh ánh đèn sân khấu. Ông đến sống tại Nhật Bản và đi khắp thế giới, nhưng hiếm khi trở về quê hương Trung Quốc. Nhiều người nói rằng họ đã nhìn thấy, không chỉ vị tỉ phú mà còn cả gia đình ông, ở nhiều nơi khác nhau trên đất Nhật.
Chính quyền Tập xem vị tỷ phú thẳng thắn này là một “kẻ thù giả định” cản trở các chính sách kinh tế tập trung vào thịnh vượng chung.
Sự xuất hiện của Jack Ma tại hội nghị chuyên đề ngày 17/02 là khá bất ngờ, nhưng việc Đài Truyền hình Trung ương Trung Quốc CCTV phát sóng cảnh Tập bắt tay vui vẻ với Jack Ma tại sự kiện cũng gây bất ngờ không kém.
Một trong số những doanh nhân tư nhân khác có mặt tại sự kiện là Lương Văn Phong, nhà sáng lập DeepSeek, công ty khởi nghiệp Trung Quốc đã gây chú ý trên toàn cầu nhờ bước tiến vượt bậc trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo.
Những lời đồn đoán trong dân thường Trung Quốc càng lan rộng khi Tân Hoa Xã đăng một bài báo chính thức về hội nghị mà không hề nhắc đến tên Jack Ma, khiến nhiều người tự hỏi liệu nhà đồng sáng lập Alibaba có bị ‘thổi bay’ một lần nữa hay không.
Một nguồn tin am hiểu về chính trị, kinh tế, và kinh doanh của Trung Quốc cho biết tên của Jack Ma không được nhắc đến vì một lý do liên quan đến khẩu hiệu mới mà Tập đưa ra tại hội nghị chuyên đề – “chỉ ra hướng đi tương lai của nền kinh tế Trung Quốc.”
Bằng cách đưa ra khẩu hiệu năm chữ Tiên phú xúc cộng phú bằng tiếng Trung, Tập đã kêu gọi các tỷ phú giúp thúc đẩy sự thịnh vượng chung của xã hội Trung Quốc.
Thuật ngữ tiên phú ở đây ám chỉ chính sách “để một số người làm giàu trước” của cựu lãnh đạo Đặng Tiểu Bình, trong khi cộng phú là viết tắt của cộng thông phú dụ, hay thịnh vượng chung. Và chữ xúc đặt giữa hai thuật ngữ này có nghĩa là “thúc đẩy.”
Chính sách tiên phú của Đặng đã cho phép một số người và một số vùng ở Trung Quốc trở nên giàu có trước, trong khi chính sách được Tập ưa chuộng là điều chỉnh sự chênh lệch giàu nghèo bằng cách phân phối lại của cải.
Đặng chính là kiến trúc sư của chính sách “cải cách và mở cửa,” được triển khai mạnh mẽ hồi thập niên 1980.
Động thái của Tập thể hiện một thay đổi đáng kể so với thời Đặng, khi đưa đất nước trở lại với chính sách xã hội chủ nghĩa truyền thống và học thuyết thịnh vượng chung của Mao Trạch Đông, nhà sáng lập nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa.
Tập đã bắt đầu thường xuyên nhắc đến thịnh vượng chung khi đặt nền móng cho Đại hội Đảng Toàn quốc lần thứ 20 vào năm 2022, sự kiện mà trong đó ông đã được trao nhiệm kỳ Tổng Bí thư thứ ba chưa từng có tiền lệ.
Vào thời điểm đó, Tập có lẽ nghĩ rằng ông cần phải chứng minh bản thân đã vượt qua Đặng bằng những thành tựu của mình.
Cùng lúc đó, chính quyền Tập đã gây áp lực bất thường lên Jack Ma, khiến cả thế giới phải xôn xao. Tuy nhiên, về phần mình, Jack Ma lại không hiểu hết thực tế chính trị mới của thời đại Tập.
Phát biểu tại một hội nghị tài chính ở Thượng Hải vào tháng 10/2020, Jack Ma đã nhận xét rằng công cuộc đổi mới công nghệ đang bị kìm hãm bởi các quy định tài chính của Trung Quốc. Tuyên bố của ông sau đó bị xem là lời chỉ trích.
“Sự đổi mới không sợ quy định, mà chỉ sợ những quy định lỗi thời.” ông nói. “Đừng lấy cách quản lý ga tàu để áp vào quản lý sân bay.”
Phát biểu của Jack Ma cuối cùng đã dẫn đến việc hoãn đột ngột kế hoạch chào bán cổ phiếu lần đầu ra công chúng tại Thượng Hải và Hong Kong của Ant Group, đơn vị tài chính của Alibaba.
Kể từ đó, Trung Quốc đã rơi vào một cuộc suy thoái kinh tế, không ngừng làm rung chuyển xã hội. Không còn nghi ngờ gì, hội thảo tuần trước chính là nỗ lực tuyệt vọng của chính quyền Tập nhằm khởi động lại nền kinh tế đang trì trệ.
Hội thảo diễn ra sau khi chính quyền Tập đàn áp các công ty tư nhân khổng lồ, bao gồm cả các tập đoàn công nghệ. Trong một nỗ lực rõ ràng là nhằm hàn gắn quan hệ với khu vực tư nhân, bốn trong số bảy thành viên Ban Thường vụ Bộ Chính trị đã tham dự hội thảo này.
Bốn thành viên của cơ quan ra quyết định hàng đầu có mặt tại sự kiện là Tập, Thủ tướng Lý Cường, Phó Thủ tướng Đinh Tiết Tường, và Chủ tịch Ủy ban Toàn quốc Hội nghị Hiệp thương Chính trị Nhân dân Trung Quốc Vương Hỗ Ninh. Vương cũng là người chủ trì hội nghị.
Tân Hoa Xã đã dẫn lời Tập phát biểu tại hội nghị chuyên đề, rằng “nền kinh tế tư nhân có triển vọng phát triển rộng mở và tiềm năng to lớn, đây là thời điểm hoàn hảo để các công ty và doanh nhân tư nhân thể hiện hết năng lực của mình.”
Khẩu hiệu của Tập là “chỉ ra hướng đi tương lai của nền kinh tế Trung Quốc,” và việc nó chứa thuật ngữ tiên phú do Đặng Tiểu Bình đặt ra, nên được xem là một dạng nhượng bộ chính trị có thể dẫn đến một sửa đổi nhỏ trong hệ tư tưởng mang tên Tập.
Thay đổi có thể xảy ra này được báo trước bởi thực tế là Tập trong nhiều năm đã tránh sử dụng cụm từ của Đặng.
Dù ủng hộ khẩu hiệu kinh tế mới, Tập không thể chính thức thừa nhận rằng ông đã mắc sai lầm nghiêm trọng về chính sách khi dành nhiều năm gây sức ép lên các công ty công nghệ, vốn là những công ty đã thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc.
Việc thừa nhận sai lầm sẽ tác động tiêu cực đến hình ảnh của Tập trước đại hội đảng toàn quốc tiếp theo vào năm 2027.
Điều này giải thích tại sao chính quyền Tập cho phép, nhưng lại hạ thấp sự trở lại sân khấu của Jack Ma, người luôn nổi bật trong số những tỷ phú “giàu trước” ở Trung Quốc. Việc Tập bắt tay với vị tỷ phú tại hội nghị chuyên đề rồi để ông ra về mà không được Tân Hoa Xã nhắc đến đã giúp Tập giữ được thể diện.
Các chatbot AI của Trung Quốc đã được yêu cầu phân tích sự khác biệt giữa tiên phú luận của Đặng và khẩu hiệu mới là tiên phú xúc cộng phú. DeepSeek và một nền tảng AI khác của Trung Quốc trả lời rằng có thể có những lúc tiên phú xúc cộng phú, vốn cũng nhấn mạnh đến thịnh vượng chung, đi kèm với quyền lực cưỡng chế của chính phủ.
Xét theo bối cảnh, dường như các mô hình AI đang đề cập đến đệ tam thứ phân phối (phân phối lần thứ ba) dưới thời chính quyền Tập, nghĩa là chuyển giao tài sản từ các công ty có thu nhập cao thông qua các biện pháp phi thuế như quyên góp.
Các mô hình AI cũng được hỏi về mối liên hệ và sự khác biệt giữa tiên phú luận của Đặng và tiên phú xúc cộng phú của Tập. Câu hỏi được đặt ra trong khi nêu rõ tên đầy đủ của hai nhà lãnh đạo.
Tuy nhiên, cả hai nền tảng AI đều né tránh câu hỏi, nói rằng chúng không thể trả lời ngay bây giờ và đề xuất thay đổi chủ đề. Điều này cho thấy vấn đề này nhạy cảm về mặt chính trị đến mức nào trong đảng.
Kỳ họp thường niên của Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc, tức Quốc hội Trung Quốc, sẽ khai mạc tại Bắc Kinh vào thứ Tư ngày 05/03 tới. Đến lúc đó, chúng ta sẽ biết rõ hơn về các biện pháp kinh tế cụ thể sẽ được thực hiện trong năm nay.
Đã đến lúc Tập thực hiện những gì ông yêu cầu các tỷ phú làm và “cho thấy hướng đi tương lai của nền kinh tế Trung Quốc.” Nhưng khẩu hiệu đó sẽ được đưa vào chính sách như thế nào tại kỳ họp Quốc hội?
Katsuji Nakazawa, “Jack Ma appears as Xi Jinping seeks to adjust course,” Nikkei Asia, 27/02/2025
Katsuji Nakazawa là nhà báo và biên tập viên cấp cao của Nikkei, hiện sinh sống tại Tokyo. Ông đã dành bảy năm làm phóng viên thường trú ở Trung Quốc và sau đó trở thành trưởng văn phòng Trung Quốc. Ông đã nhận Giải Nhà báo Quốc tế Vaughn-Ueda năm 2014.
Nguồn: Nghiên Cứu Quốc Tế | Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
