Nhìn lại cuộc tiến công và Ukraine vào lãnh ghổ Nga (Chi Phương - Stephen M. Walt)

 Tướng Ukraine tiết lộ chiến lược tấn công, chiếm đóng vùng Kursk của Nga

Chi Phương, RFI, 09/09/2024

Vào đầu tháng 8, lực lượng Ukraine đã mở chiến dịch tấn công "bất ngờ" và "táo bạo", sang lãnh thổ Nga. Bằng việc chọn một điểm yếu ở vùng biên giới Kursk, thiếu an ninh, quân đội Kiev đã tiến sâu, chiếm được hàng ngàn mét vuông đất của Nga và vẫn giữ quyền kiểm soát cho đến nay. Điều này cho thấy, mặc dù Nga đã giành được nhiều chiến thắng tại những chiến tuyến khác, chiếm được nhiều vùng của Ukraine ở miền đông, nhưng quân đội Nga cũng có những điểm yếu.

ngauk1

Cuộc giao tranh giữa Ukraine và Nga tại vùng Kursk của Nga, hình ảnh được cắt từ một video đăng tải ngày 20/08/2024 via Reuters - 95th Air Assault Brigade

Trong một cuộc trả lời phỏng vấn kênh truyền hình CNN vào tuần trước, chỉ huy lực lượng vũ trang Kiev, tướng Oleksandr Syrskyi khẳng định rằng chiến dịch tấn công vào vùng Kursk của Nga là một "thành công" vì đã ngăn cản được một mối đe dọa từ Nga, di dời "cuộc chiến sang lãnh thổ của Nga để quân địch có thể nếm mùi chiến tranh như những gì chúng tôi phải trả qua mỗi ngày".

Lãnh đạo quân đội Ukraine giải thích lý do đằng sau cuộc xâm nhập lãnh thổ Nga : Ngăn cản Nga sử dụng vùng Kursk làm bàn đạp để mở ra một cuộc tấn công mới, chuyển hướng lực lượng Nga đến những vùng khác, để tạo ra một vùng an toàn, ngăn chặn các cuộc pháo kích xuyên biên giới của Nga, nhắm vào các mục tiêu dân sự, bắt giữ tù binh chiến tranh và nâng cao tinh thần của quân đội Ukraine cũng như tinh thần dân tộc nói chung. Lãnh đạo quân đội Kiev cũng cho biết đã điều động hàng chục ngàn quân đến Kursk, trong số đó gồm một số lực lượng tấn công giỏi nhất của Kiev.

Tại vùng Pokrovsk, Ukraine thừa nhận đang phải chịu áp lực rất lớn trong nhiều tuần qua vì các cuộc tấn công của Nga ở miền đông nước này, tướng Syrskyi cho biết quân đội Kiev đang chặn được đà tiến của Nga "từ gần một tuần qua", "kẻ thù không thể tiến được một mét nào và chiến lược của tôi đã phát huy tác dụng. Chúng tôi đã tước đi khả năng cơ động, khiến Nga không có khả năng chi viện…, số lần pháo kích cũng như cường độ tấn công của Nga đã giảm". 

Theo chỉ huy lực lượng Ukraine, do Nga có lợi thế về nguồn lực, do vậy Ukraine buộc phải có chiến lược hiệu quả hơn trong cách chiến đấu, khác với Nga, sử dụng lực lượng và phương tiện một cách tối ưu, tận dụng địa hình và ưu thế về kỹ thuật, cũng như sử dụng một cách khôn ngoan nguồn vũ khí drone của Ukraine và các loại vũ khí công nghệ cao được tài trợ.

Tổng tư lệnh lực lượng vũ trang Ukraine, vừa nhậm chức vào tháng Hai vừa qua, sau khi tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky sa thải tướng Valerii Zaluzhnyi. Lúc đó, quân đội Ukraine gặp nhiều khó khăn, từ việc Hoa Kỳ và các nước phương Tây chậm trễ chuyển giao, viện trợ vũ khí cho Kiev, khiến quân đội Ukraine thiết hụt đạn dược trầm trọng. Ukraine cũng gặp khó khăn trong việc tuyển thêm lính mới, thiếu nhân lực, quân nhân kiệt sức, bị suy yếu sau hơn hai năm chiến tranh với Nga và tuyển thêm binh lính là ưu tiên hàng đầu.

Chính phủ Kiev hồi đầu năm nay đã thông qua lệnh động viên gây tranh cãi, hạ thấp tuổi tòng quân. Chỉ bảy tháng sau, các tân binh đã được điều ra tiền tuyến, nhưng theo chia sẻ của chỉ huy quân đội Ukraine, những lính mới không phải ai cũng sẵn sàng chiến đấu, và thường xuyên từ bỏ vị trí của mình, một phần là vì chỉ trải qua khóa đào tạo ngắn hạn. Ông Syrskyi cho biết những tân binh được đào tạo cơ bản trong một tháng, sau đó là khóa đào tạo quân sự chuyên sâu khoảng nửa tháng, rồi được đưa ra chiến trường, "tình hình ở tiền tuyến buộc chúng tôi phải đưa lính nghĩa vụ tham chiến càng sớm càng tốt".

Chiến dịch của Ukraine không hiệu quả như mong muốn

Tuy nhiên, nỗ lực tấn công phủ đầu của Ukraine chưa hoàn toàn đạt được hiệu quả mang tính quyết định như mong muốn, theo như nhận định của Mathieu Boulègue nhà nghiên cứu về chương trình Nga - Á Âu của viện nghiên cứu Chatham House trên tạp chí National Interest của Hoa Kỳ. Trước tiên là phản ứng của Moskva, coi hành động tấn công của Kiev là khủng bố, đã làm chậm tốc độ tiến quân của Kiev. Thêm vào đó, tác động của chiến thuật dương đông kích tây ở Kursk của Ukraine còn hạn chế vì cho đến nay, Nga vẫn chưa huy động lực lượng lớn đến Kursk để chống lại Ukraine. Điện Kremlin tỏ ra không quan tâm, hạ thấp tầm quan trọng ở Kursk mà dồn lực vào các chiến tuyến ở miền đông.

Các phương tiện truyền thông do Nhà nước Nga kiểm soát coi cuộc tấn công vào Kursk là bằng chứng về sự hung hăng của Kiev và giải thích vì sao Nga tấn công Ukraine vào ngày 24/02/2022. Trước việc lãnh thổ nước mình bị chiếm đóng, bộ máy tuyên truyền của Nga đã tìm cách đánh lạc hướng dư luận về thất bại quân sự, bằng cách tập trung vào các nỗ lực của chính phủ nhằm giúp đỡ hơn 130.000 cư dân phải rời bỏ nhà cửa.

Chiến dịch của Ukraine đáng lẽ ra phải được thực hiện tương tự như ở các chiến tuyến khác, đặc biệt là khu vực Donbass, nơi mà quân đội Ukraine đang bị thiệt hại nặng nề, Nga vẫn tấn công dồn dập, và bị Nga gặm nhấm lãnh thổ.

Đầu tuần trước Nga đã thực hiện một cuộc tấn công lớn vào lưới điện của Ukraine, phóng 200 tên lửa và drone khiến Ukraine bị mất điện trên diện rộng, điều này cho thấy Ukraine có nhiều lỗ hổng trong hệ thống phòng không, do quân đội phải phân chia lực lượng giữa tiền tuyến và bảo vệ cơ sở hạ tầng.

Chiến dịch Kursk không làm thay đổi cục diện chiến tranh

Theo nhà nghiên cứu Mathieu Boulègue, chiến dịch của Ukraine ở Kursk có thành công trong tương lai hay không phụ thuộc vào tình hình xảy ra ở những nơi khác và còn tùy vào mức độ kiên nhẫn hay tuyệt vọng của điện Kremlin. Nếu Moskva muốn đẩy lùi quân Ukraine, thực hiện một cuộc oanh kích quy mô lớn, bất kể có nhắm vào chính thường dân của mình, thì một cuộc tấn công tàn bạo như vậy có thể sẽ buộc Kiev phải xem xét lại việc có nên tiếp tục duy trì lực lượng ở Kursk nữa nay không, nhất là trong trường hợp bị thiệt hại nặng về nhân lực cũng như thiết bị.

Trên thực tế, mục đích của chiến dịch Kursk không phải là để làm thay đổi cục diện chiến tranh. Hiện cả Nga và Ukraine đều không giành chiến thắng trên chiến trường, không hoàn thành mục tiêu chiến tranh nên chưa thể nói đến mục tiêu quân sự hay chính trị. Cả hai đều cố gắng chiếm giữ (hoặc là "giải phóng") nhiều khu vực càng tốt để tránh khỏi tình trạng bế tắc.

Các cuộc đàm phán đình chiến giữa hai bên không có tiến triển nào, một phần là do chiến dịch Kursk đã dập tắt mọi hy vọng. Tuy nhiên không có nghĩa là cuộc xâm nhập vào Nga là thất bại, vì trong nhiều tháng Ukraine phải chịu áp lực trước khả năng phải thoả hiệp với những điều khoản không mong muốn, phải đánh đổi lãnh thổ và những yêu sách khác. Matxcơca cũng hiếm khi tỏ ra thiện chí đàm phán, và chỉ tôn trọng cam kết của mình trong một số trường hợp với điều kiện cụ thể.

Chi Phương

***************************

Ý nghĩa mơ hồ của chiến dịch Kursk của Ukraine

Stephen M. Walt, Nguyễn Thị Kim Phụng, Nghiên cứu quốc tế, 08/09/2024

Thành công ngắn hạn không nhất thiết sẽ có tác động lâu dài.

ngauk2

Một quan nhan nhìn vào một tòa nhà bị hư hại do các cuộc không kích của Ukraine ở Kursk vào ngày 16/8/2024, sau cuộc tấn công của Ukraine vào khu vực Kursk phía tây của Nga. Tatyana Makeyeva / AFP

Liệu cuộc phản công bất ngờ của Ukraine vào Nga là bước ngoặt quan trọng trong cuộc chiến, hay một trò hề vô nghĩa, hay một bước đi sai lầm chiến lược của Kyiv? Về cơ bản, chiến dịch đã thành công trong ngắn hạn, nhưng quan trọng vẫn là trung hạn đến dài hạn. Liệu nó có tác động sâu rộng nào đến chính sách của phương Tây đối với Nga nói chung và cuộc chiến ở Ukraine nói riêng hay không ?

Vận mệnh chiến tranh đã dao động nhiều lần kể từ khi Nga phát động xâm lược vào tháng 2/2022, và không nhà quan sát nào có thể đoán đúng mọi thứ. Vì lý do này, cần phải giữ thái độ khiêm tốn. Như trong hầu hết các cuộc chiến, không thể biết chính xác điểm giới hạn về khả năng hoặc quyết tâm của mỗi bên là ở đâu, và cũng khó có thể dự đoán bên thứ ba sẽ phản ứng ra sao trước những diễn biến mới. Tuy nhiên, tôi không thấy có lý do để nghĩ rằng cuộc tấn công của Ukraine vào khu vực Kursk sẽ có tác động tích cực đáng kể đến vận mệnh của nước này.

Chắc chắn, chiến dịch này đã mang lại cho Kyiv một số lợi ích rõ ràng. Nó đã mang lại một sự thúc đẩy tinh thần rất cần thiết cho người Ukraine và còn phản bác những lo ngại rằng Kyiv đã bị mắc kẹt trong một cuộc chiến tiêu hao chống lại một kẻ thù lớn hơn mà họ không tài nào đánh bại được. Nó đưa cuộc chiến trở lại trang nhất của các tờ báo và củng cố tiếng nói kêu gọi tăng cường hỗ trợ của phương Tây. Nó đã phơi bày những thiếu sót nghiêm trọng của tình báo Nga và mức độ sẵn sàng của lính Nga, thậm chí có thể đã khiến Tổng thống Nga Vladimir Putin phải xấu hổ, dù không có dấu hiệu nào cho thấy cuộc phản công đã làm giảm quyết tâm của ông hoặc làm chậm bước tiến của Nga ở Donbas.

Thật đáng mừng khi thấy người Ukraine đạt được thành công trên chiến trường, nhưng chiến dịch này không có khả năng ảnh hưởng đến kết quả của cuộc chiến. Về mặt tích cực, cuộc tấn công cho thấy những sáng kiến đáng ngưỡng mộ và khả năng giữ bí mật hoạt động ấn tượng từ phía Ukraine, đó là lý do tại sao lực lượng xâm lược chỉ phải đối mặt với một nhóm nhỏ quân phòng thủ Nga được đào tạo kém. Có thể nói cuộc tấn công này giống với cuộc phản công thành công của Ukraine ở Kharkiv vào mùa thu năm 2022, cũng đạt được sự bất ngờ về mặt chiến thuật và phải đối mặt với quân đội Nga nhỏ hơn và thiếu kinh nghiệm hơn.

Tuy nhiên, những điều trên cho chúng ta biết rất ít về khả năng Ukraine giành chiến thắng trước các lực lượng phòng thủ được chuẩn bị tốt và có quân số lớn của Nga – lực lượng đã ngăn chặn cuộc tấn công của Ukraine một năm trước. Hơn nữa, chiến dịch Kursk có thể gây ra nhiều tổn thất cho Ukraine hơn là cho Nga, ở một mức độ mà người Ukraine khó có thể duy trì. Sẽ là một sai lầm lớn nếu kết luận rằng những thành công gần đây trên mặt trận Kursk có nghĩa là viện trợ bổ sung của phương Tây sẽ cho phép Ukraine chiếm lại Donbas hoặc Crimea.

Điều đó rất quan trọng, vì hai bên đang phải đối mặt với những hoàn cảnh khá khác nhau. Cả hai bên đều đã mất rất nhiều quân lính và thiết bị, nhưng Ukraine đã mất nhiều lãnh thổ hơn. Theo các báo cáo được công bố, Ukraine hiện đã chiếm giữ hơn 1000 km2 lãnh thổ của Nga và buộc khoảng 200.000 người Nga phải di tản khỏi những khu vực này. Những con số này tương đương với 0,0064% tổng diện tích đất của Nga và 0,138% dân số của nước này. Ngược lại, Nga hiện kiểm soát khoảng 20% lãnh thổ Ukraine và cuộc chiến được cho là đã buộc gần 35% dân số Ukraine phải rời bỏ nhà cửa. Ngay cả khi Kyiv có thể giữ được lãnh thổ mà họ vừa chiếm giữ, thì điều đó cũng chẳng mang lại nhiều lợi thế trên bàn đàm phán.

Điều này có nghĩa là số phận của Ukraine sẽ được quyết định chủ yếu bởi những gì xảy ra ở Ukraine, chứ không phải bởi chiến dịch Kursk. Các yếu tố chính sẽ là ý chí và khả năng tiếp tục hy sinh trên chiến trường của mỗi bên, mức độ hỗ trợ mà Ukraine nhận được từ những bên khác, và liệu hai bên có thể đi đến một thỏa thuận cuối cùng trong đó các khu vực không bị chiếm đóng của Ukraine được giữ nguyên vẹn và đảm bảo an toàn hay không. Để đạt được mục đích đó, Mỹ và Châu Âu nên tiếp tục hỗ trợ Ukraine, nhưng sự hỗ trợ này phải đi kèm với một nỗ lực nghiêm túc và không ủy mị nhằm đàm phán lệnh ngừng bắn và cuối cùng là hòa bình. Tiếc thay, các quan chức Mỹ dường như đã quên mất cách khiến những đồng minh thân cận của mình phải đồng ý ngừng bắn, ngay cả khi những quốc gia đó phụ thuộc vào sự hậu thuẫn của Mỹ và khi lệnh ngừng bắn rõ ràng là vì lợi ích của Mỹ.

Chiến dịch Kursk cũng đặt ra ít nhất hai vấn đề khác, nhưng điều quan trọng là phải rút ra bài học đúng đắn từ chúng. Bài học đầu tiên và rõ ràng nhất là lời nhắc nhở về phạm vi hoạt động hạn chế và hiệu suất quân sự kém cỏi của Nga. Kể từ năm 2022, phe diều hâu đã cố gắng thuyết phục chúng ta rằng Putin đang quyết tâm khôi phục Đế chế Nga và thậm chí có thể là cả Khối Hiệp ước Warsaw, và rằng Ukraine chỉ là bước đầu tiên trước khi ông phát động các cuộc tấn công mới vào trật tự hiện có. Xét đến những bước đi sai lầm liên tục của Nga trong cuộc chiến này, và sự thật là cả những bước tiến thành công của họ cũng diễn ra rất chậm chạp, liệu còn ai tin rằng Nga sẽ gây ra mối đe dọa quân sự nghiêm trọng đối với phần còn lại của Châu Âu ? Những kẻ thổi phồng mối đe dọa đã sử dụng hình ảnh này để củng cố sự ủng hộ cho Ukraine, nhưng việc dựa vào các chiến thuật hù dọa thường dẫn đến những quyết định chiến lược tồi tệ.

Thứ hai, một số nhà bình luận – bao gồm cả Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky – đã gợi ý rằng cuộc xâm nhập thành công của Kyiv vào đất Nga cho thấy rằng các lằn ranh đỏ hiện tại và các hạn chế khác đối với các hoạt động quân sự của Ukraine nên bị loại bỏ, và phương Tây nên để Ukraine chiến đấu với Nga theo bất kỳ cách nào họ muốn. Theo lập luận này, nếu quân đội Ukraine có thể xâm lược lãnh thổ Nga mà không kích động phản ứng leo thang từ Nga, thì điều đó chứng tỏ rằng Putin chỉ là một con hổ giấy và những lời đe dọa trước đó của ông ta về việc leo thang (bao gồm cả những lời ẩn ý sử dụng vũ khí hạt nhân) chỉ là những lời nói suông mà giờ đây đã bị vạch trần.

Những lập luận kiểu này nhằm mục đích cung cấp cho Ukraine nhiều vũ khí tốt hơn và dỡ bỏ các hạn chế về việc sử dụng chúng, và tôi không trách các nhà lãnh đạo Ukraine vì đã thúc đẩy ý tưởng này. Nhưng tuyên bố rằng không có nguy cơ leo thang bất kể Ukraine làm gì nên bị bác bỏ một cách kiên quyết. Các quốc gia có nhiều khả năng leo thang nhất khi họ đang thua trong một cuộc chiến. Quả thật, quyết định xâm lược lãnh thổ Nga của Ukraine có thể được xem là một nỗ lực mạo hiểm để đảo ngược tình thế bất lợi của chính họ trên chiến trường. Ngược lại, Putin không có động lực để leo thang nếu lực lượng của ông vẫn đang giành chiến thắng ở Donbas. Nguy cơ Nga leo thang chỉ xuất hiện nếu Moscow phải đối mặt với một thất bại thảm khốc, nhưng tình hình hiện tại không phải vậy.

Vấn đề không chỉ là mối nguy leo thang luôn hiện diện trong một cuộc chiến đang diễn ra. Chúng ta nên tự hỏi liệu mình có thực sự thoải mái về mặt đạo đức khi hỗ trợ một nỗ lực chiến tranh mà các mục tiêu đã nêu của nó là không thể đạt được, trong khi tránh né một nỗ lực ngoại giao nghiêm túc nhằm chấm dứt cuộc chiến. Kết quả từ lựa chọn chính sách hiện tại của chúng ta là nhiều người sẽ chết mà không có mục đích chính trị rõ ràng nào. Việc kêu gọi một giải pháp đàm phán cho cuộc chiến Nga-Ukraine là một trong những trường hợp mà lợi ích cá nhân và đạo đức được thống nhất. Phương Tây và Ukraine đã bỏ lỡ cơ hội ngăn chặn hoặc chấm dứt cuộc chiến này bằng đàm phán, và thành công quân sự gần đây của Ukraine nên được xem là một cơ hội để bắt đầu các cuộc đàm phán ngừng bắn nghiêm túc, chứ không phải là cái cớ để kéo dài một cuộc chiến tốn kém mà Ukraine có thể tham gia nhưng không thể giành chiến thắng.

Stephen M. Walt

Nguyên tác : “The Murky Meaning of Ukraine’s Kursk Offensive,” Foreign Policy, 28/08/2024

Nguyễn Thị Kim Phụng biên dịch

Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 08/09/2024

Stephen M. Walt là chuyên gia bình luận của Foreign Policy và là giáo sư về quan hệ quốc tế tại Đại học Harvard.