Tứ trụ mới của Việt Nam đang đi nước cờ quyết định ? (David Hutt)
Đón Putin : Việt Nam có đang thay đổi chính sách không ?
RFA, 25/06/2024
Trong ba tuần qua, Việt Nam thực hiện ba động thái liên tiếp nhau về mặt đối ngoại : cử Thứ trưởng ngoại giao Nguyễn Minh Hằng tham dự khối BRICKS ở Nga ngày 11/6/2024, không tham dự Hội nghị thượng đỉnh về hoà bình cho Ukraine ngày 15 đến 16/6/2024 tại Thụy Sỹ, và sau đó đón Tổng thống Nga Putin từ ngày 19 đến 20/6/2024.
Tổng thống Putin chụp ảnh trước khi lên máy bay rời Hà Nội ngày 20/6/2024 - Sputnik/Reuters
Với ba sự kiện vừa nêu, giới quan sát đặt ra câu hỏi là liệu những điều đó có phản ánh một định hướng chính sách mới nào của Việt Nam không ?
Việt Nam không muốn làm "anh hùng"
Lý giải về việc đón tiếp Putin - sự kiện khiến Việt Nam gặp không ít sự phản ứng, nhất là từ Hoa Kỳ - được nhà nghiên cứu Hoàng Việt cho rằng, đối với Việt Nam thì cuộc chiến Ukraine trở thành cuộc đối đầu giữa phương Tây và Nga. Việt Nam không muốn làm "anh hùng", bị lôi kéo vào xung đột này. Hội nghị thượng đỉnh tìm kiếm hòa bình cho Ukraine ở Thụy Sỹ, trong con mắt của Việt Nam, dường như có mục đích chỉ trích Nga nhiều hơn, còn khả năng tìm kiếm hòa bình cho Ukraine vẫn chưa thấy ánh sáng cuối đường hầm. Đối với khối BRICKS, theo ông Hoàng Việt, Việt Nam đã xem xét gia nhập khối này từ năm ngoái. Vì quan điểm của nước này là không loại trừ khối nào cả. Khối nào cũng có thể tham gia, miễn là có lợi. Trong khi đó, khối BRICKS là khối thiên về kinh tế và thu hút nhiều quốc gia có thị trường lớn. Ông nói tiếp :
"Việt Nam thúc đẩy quan hệ với Mỹ nhưng không có nghĩa là Việt Nam chiều theo Mỹ. Đó là cách tiếp cận của Việt Nam. Tương tự như vậy, Việt Nam thân với Nga và chịu ảnh hưởng từ Trung Quốc, nhưng không phải cái gì Việt Nam cũng nghe theo Nga và Trung Quốc. Cái gì họ thấy chấp nhận được thì họ làm, cái gì họ thấy có lợi cho họ thì họ ưu tiên lợi ích của mình."
Ai là người quyết định chính sách ?
Theo Luật sư Vũ Đức Khanh, giáo sư thỉnh giảng tại Đại học Ottawa, chuyên nghiên cứu về chính trị Việt Nam, quan hệ quốc tế và luật pháp quốc tế, ở đây có hai vấn đề mà giới quan sát cần chú ý. Một là có hay không Việt Nam thay đổi chính sách đối ngoại. Câu hỏi thứ hai là đánh giá thế nào mối quan hệ giữa Việt Nam và Hoa Kỳ nói riêng, với thế giới tự do nói chung.
Trước hết, Luật sư Vũ Đức Khanh cho rằng cần đặt những sự kiện này trong bối cảnh thời gian qua, chính trường Việt Nam biến động rất mạnh. Các nhà quan sát cần xem xét trong cuộc biến động chính trường Việt Nam hiện nay, ai, bên nào là bên đang chiếm thế thượng phong và chi phối chính sách đất nước lúc này và những năm sắp tới. Ông phân tích tiếp :
"Nhưng cho tới giờ phút này, chúng ta vẫn phải dò đường, quan sát từng động thái một. Nhất là chúng ta cần quan sát nhóm ông Tô Lâm, là nhóm mà các nhà quan sát đều cho là đang lên.
Ông Tô Lâm là một một nhân vật xuất thân an ninh, tức là nắm tình báo, và sự an nguy của chế độ đó. Người làm về an ninh thì thường có những quyền biến mà chúng ta không thể đoán trước được. Tôi thì tôi dự kiến rằng ông Tô Lâm sẽ nắm cả chức Tổng bí thư trong thời gian sắp tới. Nhưng ở thời điểm hiện tại thì tôi quan sát thấy ông Tô Lâm có nhiều sự chống chọi, hay là không đồng nhịp với ông Nguyễn Phú Trọng."
Luật sư Vũ Đức Khanh cho rằng, chính sách của Việt Nam vẫn đang trên bước đường thay đổi mà các nhà quan sát vẫn chưa thể biết được sự thay đổi đó sẽ diễn ra như thế nào. Theo ông, sẽ không có một cuộc cách mạng gì đó quá lớn, nhưng sẽ có thay đổi chính sách rất lớn trong thời gian sắp tới.
Việt Nam có thể đang tính toán điều gì ?
Trao đổi với RFA, Luật sư Vũ Đức Khanh cho rằng cả ba động thái liên tiếp nhau kể trên có thể cần được quan sát thêm. Theo ông, mặc dù Nga bị sa lầy ở Ukraine, nhưng chưa chấp nhận vị thế mới của Trung Quốc đối với mình. Việt Nam dường như muốn sử dụng quan hệ với Nga để làm đối trọng với cả Trung Quốc lẫn Hoa Kỳ.
"Nếu nói Việt Nam ngả hẳn vào trục Mạc Tư Khoa và Bắc Kinh vì ba sự kiện liên tiếp nói trên thì tôi vẫn nghi ngờ điều đó. Nhưng tôi vẫn thấy có những dấu hiệu nguy hiểm. Về quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ, tôi thấy phản ứng của Hoa Kỳ thì câu trả lời của Tòa Đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam đối với chuyến thăm của ông Putin là không thể rõ ràng hơn được nữa. Hà Nội dường như có một sự đánh cược rất lớn vào động thái này.
Tuy nhiên, trước khi Hà Nội quyết định mời ông Putin đến thì chắc chắn Hà Nội đã có sự toan tính nào đó. Biết đâu Hà Nội đã có một thông điệp nào đó cho Tòa Bạch Ốc ở Washington DC thông qua chuyến đi này của ông Putin ? Tôi không thể đặt ra giả thuyết xa hơn, nhưng cũng có khả năng Việt Nam sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết cuộc chiến Ukraine thời gian tới, Luật sư Khanh nhấn mạnh.
Nói về chuyến thăm của Putin tới Việt Nam trong hai ngày 19 và 20/6, Luật sư Vũ Đức Khanh cho rằng, trọng tâm chuyến thăm Việt Nam lần này của Tổng thống Putin tựu trung vào ba vấn đề chính. Thứ nhất là hợp tác quân sự - an ninh quốc phòng. Ở lĩnh vực này, Việt Nam muốn Nga hợp tác chuyển giao một số công nghệ chế tạo vũ khí sát thương cho Việt Nam. Việt Nam không chỉ muốn mua vũ khí mà muốn tự chủ hơn về năng lực sản xuất vũ khí.
Hai là về chính trị và ngoại giao, Việt Nam giúp Nga tạo thế thoát khỏi sự bao vây cô lập của Mỹ và phương Tây do cuộc chiến Nga-Ukraine, đồng thời Nga cũng dự kiến tạo dựng lại chỗ đứng của mình trong khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.
Ngược lại, Việt Nam cũng muốn dùng Nga để cân bằng với Trung Quốc, Mỹ và phương Tây. Cuối cùng, về kinh tế và thương mại, Việt Nam có thể muốn Nga hỗ trợ để tham gia khối BRICS, đồng thời cũng để tăng tỷ trọng thâm nhập thị trường của Nga. Và Nga cũng muốn tăng cường giao thương với Việt Nam do đang bị Mỹ và phương Tây bao vây kinh tế.
Nguồn : RFA, 24/06/2024
*****************************
Ban lãnh đạo Đảng cộng sản Việt Nam Việt Nam đã nghĩ gì khi chào đón Putin ?
BBC, 25/06/2024
Quyết định đáng ngờ của Hà Nội cho thấy phe 'an ninh trị' đã điều khiển việc này.
Minh họa của Amanda Weisbrod/RFA. Nguồn ảnh : Adobe Stock - P hoto : RFA
Vì sao Hà Nội chào đón Tổng thống Nga Vladimir Putin thăm chính thức trong tuần vừa qua ?
Có thể mời ông ta, cho phép báo chí nhà nước Nga suy đoán về chuyến thăm. Gặp gỡ với cấp dưới của ông ta. Nhưng liệu có nên thực sự trải thảm đỏ mời một nhà lãnh đạo mà việc đi lại toàn cầu của ông ta đã bị ngăn chặn đáng kể bởi lệnh bắt giữ của Tòa án Hình sự Quốc tế ?
Từ góc độ địa chính trị, các vấn đề trong nước, kinh tế và hệ tư tưởng, việc làm này chẳng mang lại mấy ý nghĩa, trừ khi phe an ninh đang trỗi dậy có thể áp đặt những gì xảy ra trong Đảng Cộng sản Việt Nam (Đảng cộng sản Việt Nam).
Có khoảng 15 thỏa thuận kinh tế, giáo dục và hợp tác chính trị được ký kết trong chuyến thăm. Nhưng những thỏa thuận này cũng có thể đã đạt được mà không cần có sự hiện diện của ông Putin .
Tổng Bí thư Đảng cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng (thứ tư từ phải sang) gặp Tổng thống Nga Vladimir Putin (ở giữa bên trái) tại Hà Nội, ngày 20/6/2024. Nguồn ảnh : Thông tấn xã Việt Nam/ AFP)
Nga đã là nhà cung cấp thiết bị quân sự lớn nhất cho Việt Nam cho đến năm 2022, trước thời điểm nước này xâm lược Ukraine và làm cạn kiệt phần lớn kho vũ khí của mình.
Việc bán vũ khí cho Việt Nam đã không được thực hiện được để từ đó. Không ai nhìn vào những vũ khí của Nga đang sử dụng ở Ukraine và quyết định rằng "Tôi muốn mua một số vũ khí này". Tuy nhiên, rõ ràng đó là cái mà quân đội Việt Nam đang nghĩ.
Theo một tài liệu bị rò rỉ từ Bộ Tài chính ra giới truyền thông vào năm ngoái, Việt Nam nghĩ rằng họ có thể mua vũ khí từ Nga và việc thanh toán sẽ được thực hiện qua một liên doanh dầu mỏ giữa Việt Nam và Nga ở Siberia – một cách làm có thể giúp Việt Nam tránh được các biện pháp trừng phạt của Mỹ.
Ý định mua tên lửa
Tờ New York Times trích lời một quan chức Việt Nam nói rằng sẽ có một thỏa thuận bí mật trị giá tám tỷ đô la trong hai thập kỷ tới. Một số người cho rằng đây là chủ trương hiện tại của Chính phủ Việt Nam và điều này có thể giúp giải thích lý do vì sao chuyến thăm của ông Putin trở thành hiện thực.
Một số nhà quan sát tin rằng Hà Nội muốn có được máy bay và các tàu hải quân mới từ Nga. Lực lượng hải quân Việt Nam rất cần được nâng cấp trang thiết bị. Và nước này thực sự muốn có được tên lửa hành trình BrahMos được phát triển bởi một liên doanh giữa Nga và Ấn Độ.
Bắc Kinh hiển nhiên đã ép Mát-xcơ-va không bán những thứ này cho Hà Nội. Trong bối cảnh Nga phụ thuộc nhiều vào Trung Quốc, rất khó có khả năng Nga sẽ đồng ý bán cho Việt Nam.
Có lẽ Hà Nội đã nghĩ rằng bằng việc mang lại cho Putin một số hỗ trợ và quảng bá quốc tế từ chuyến thăm này, ông Putin sẽ đền đáp bằng việc cung cấp tên lửa. Có lẽ Hà Nội đã nghĩ rằng họ cần ông Putin trực tiếp có mặt để thúc đẩy cuộc mặc cả khó khăn : "Nếu quý vị không cho chúng tôi những gì chúng tôi muốn, chúng tôi sẽ chuyển sang mua thiết bị quân sự của Hàn Quốc".
Các container hàng hóa tại cảng Quy Nhơn, Bình Định. Ảnh chụp ngày 29/3/2024. Nguồn ảnh : Tran Thi Minh Ha/AFP
Nhưng đó là một việc làm mạo hiểm. Khó có thể hình dung Mỹ sẽ không có những biện pháp trừng phạt mạnh tay để hồi đáp một thỏa thuận mua vũ khí từ Nga như vậy cho dù nó được thiết kế khéo léo để tránh bị trừng phạt.
Thực sự, khó có thể hình dung thỏa thuận này sẽ không ảnh hưởng tới tổng thể nền kinh tế Việt Nam. Kinh tế Việt Nam không hề phát triển ngoạn mục vào thời điểm này và Hà Nội thực sự không thể cho phép mình phương hại đến các mối quan hệ với Mỹ - đối tác thương mại lớn thứ hai và là thị trường xuất khẩu chính của nước này.
Hà Nội chắc chắn không thể làm vậy khi mà ông Donald Trump – người nổi tiếng với nhận định Việt Nam là "nước lạm dụng nhiều nhất" quan hệ thương mại với Mỹ - có thể sớm trở lại vị trí tổng thống.
Các nhà an ninh trị nắm quyền
Tuy nhiên, việc làm rủi ro này có thể là hậu quả của việc các quan chức an ninh tiếp quản [việc kiểm soát] Đảng cộng sản Việt Nam, sử dụng chiến dịch chống tham nhũng mang tính dấu ấn của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng để loại bỏ những đối thủ của họ trong vòng 12 tháng qua.
Ông Trọng, giờ đây đã 80 tuổi và trông không được khỏe trong cuộc hội đàm với Putin. Không rõ liệu ông ấy có thể trụ được đến kỳ Đại hội Đảng tiếp theo vào đầu năm 2026. Tôi đoán rằng là ông Trọng giờ đây không còn là người cầm trịch như thời điểm cách đây không lâu.
Trong bối cảnh này này, những "nhà an ninh trị" - các quan chức đến từ ngành Bộ Công an - đã nhanh chóng kiểm soát Đảng. Sau những thay đổi diễn ra trong tháng trước, hiện chỉ có hai nhà kỹ trị có đầu óc kinh tế trong Bộ Chính trị. Cơ quan nắm giữ quyền
quyết định cao nhất này hồi đầu năm nay chỉ còn có 16 ủy viên – con số thấp nhất trong nhiều thập kỷ.
Ông Tô Lâm, cựu Bộ trưởng công an và hiện là Chủ tịch nước, được cho là sẽ trở thành Tổng bí thư tiếp theo.
Người ta đồn rằng những nhóm an ninh trị vẫn chưa kết thúc việc thanh trừng các đối thủ có đầu óc kinh tế trong Đảng - những người có thể dấy lên cuộc đấu tranh chống lại các thỏa thuận quân sự quan trọng với Nga trong nội bộ Đảng.
Ông Đinh Tiến Dũng, Bí thư Thành ủy Hà Nội đồng thời là cựu bộ trưởng tài chính đã "từ chức" trong tuần.
Có khả năng những nhà an ninh trị đã vận động rất mạnh mẽ để chuyến thăm của ông Putin diễn ra, chặn họng những người mà theo các nguồn thông tin rò rỉ, đã phản đối việc này rất quyết liệt.
Dòng chảy thông tin
Chiến dịch chống tham nhũng chắc chắn đã làm suy yếu bộ máy hành chính của Chính phủ. Công chức sợ hãi việc bị khiển trách (vì có khả năng mắc lỗi đặc biệt khi sử dụng tiền nhà nước) đến nỗi họ chỉ đơn giản là ngừng đưa ra những lựa chọn khó khăn, dẫn đến sự chậm trễ về hành chính và những vấn đề lớn liên quan đến năng lực vận hành nhà nước.
Một lo ngại lớn hơn là liệu những nỗi sợ hãi của các công chức nhà nước cũng đã ảnh hưởng tới dòng chảy thông tin trong Đảng ? Cấp dưới liệu vẫn sẵn lòng cung cấp cho cấp trên của họ những thông tin không vui nhưng trung thực ?
Theo ông Nguyễn Khắc Giang từ Viện Nghiên cứu Đông Nam Á ISEAS - Yusof Ishak ở Singapore, "các nhà lãnh đạo mới [trong Bộ Chính trị]... là ‘những nhà tư tưởng’ hơn là ‘những người làm trực tiếp’, thiếu những thành tích đáng kể để biện minh cho sự thăng tiến của họ. Điều này củng cố niềm tin rằng : Trong bối cảnh bất ổn của chiến dịch chống tham nhũng, sẽ là khôn ngoan hơn nếu quan chức chính phủ giữ cho mình được an toàn bằng cách làm ít hơn để sống sót thay vì chấp nhận rủi ro".
Hãy nhìn về quốc gia phương Bắc và ông Tập Cận Bình, nhà lãnh đạo tối cao của Trung Quốc. Ông Tập đã hoàn toàn tập trung hóa quyền lực và loại bỏ một cách kỹ lưỡng bất cứ ai có năng lực hoặc trung thực ra khỏi bộ máy nhà nước. Không phải là ông ấy đã được vây quanh bởi những những người chỉ biết đồng ý và bợ đỡ (yes men) mà là không ai muốn cung cấp thông tin cho ông ấy nữa.
Trong một số trường hợp, các bộ ngành và quân đội đã phản ứng bằng cách đơn giản là ngừng thu thập dữ liệu - chẳng hạn như về tình trạng thất nghiệp của thanh niên. Trong những trường hợp khác, họ lại hăng hái áp dụng các chiến lược ngoại giao "chiến lang" (cứng rắn, hung hăng) mà không báo cáo với cấp trên.
Có thông tin cho rằng ông Tập chỉ được biết Trung Quốc đã thả khinh khí cầu gián điệp vào Mỹ vào đầu năm 2023 sau khi được Tổng thống Mỹ Joe Biden thông báo. Rõ ràng là trước đó, một số thuộc cấp ở cấp bộ ngành đã quyết định rằng đây là một ý tưởng hay và thực hiện sáng kiến này mà không đưa thông tin lên trên.
Đến khi ông Tập nhận ra chuyện gì đang xảy ra thì Mỹ đã thu thập được rất nhiều dữ liệu về việc khinh khí cầu này truyền dữ liệu cho ai và như thế nào. Đây có thể nói là một trong những đột phá tình báo lớn nhất chống lại Trung Quốc trong nhiều thập kỷ.
Giờ đây, tại Hà Nội, những nhà an ninh trị đang nắm quyền và dường như đang nghe theo những người yes-men (những người luôn đồng ý và bợ đỡ) của họ.
Nhìn vào một vài năm tới, điều đáng lo ngại là liệu các phe phái thay thế có trở nên quá yếu và liệu toàn bộ bộ máy quan liêu có trở nên sợ hãi đến mức những tin tức không mong đợi sẽ không còn chảy lên tới lãnh đạo cấp cao.
David Hutt
Nguồn : RFA, 25/06/2024
David Hutt là nghiên cứu viên tại Viện nghiên cứu Trung Âu về các vấn đề châu Á (CEIAS) đồng thời là một cây viết chuyên mục cho tờ The Diplomat. Ông viết bản tin Watching Europe In Southeast Asia. Các quan điểm trong bài viết là của riêng ông và không phản ánh quan điểm của RFA.
