Vui thú để đi vào chỗ chết (Hoàng Thủy Ngữ)
Thế
hệ cha anh – những người còn quan tâm đến tương lai dân tộc -
bất lực hay ngậm miệng ăn tiền. Vài tiếng nói phản kháng chỉ
xuất hiện trong thế giới ảo dăm ba ngày rồi đi vào kho lưu trữ.
Đa số đàn trẻ lớn lên chạy theo những cám dỗ vật chất, hòa
nhập vào các trò chơi, chương trình giải trí mà chính quyền
dọn sẵn trên TV. Rồi thể thao, showbiz, ca nhạc, thời trang, hội
hè… ! Những cái bã soma dưới hình thức khác. Mọi thứ
còn lại đã có Đảng và Nhà nước lo. Người Việt đang sống trong
một thế giới tuyệt vời, sẵn lòng sống kiếp nô lệ tình
nguyện, giao vận mệnh đất nước vào tay một thiểu số thống trị
bằng dối trá và bạo lực. (Hoàng Thủy Ngữ)
Neil
Postman, giáo sư và là nhà nghiên cứu về truyền thông tại đại
học New York, đã thu hút rất nhiều sự chú ý khi ông chỉ trích
không ngừng vai trò của truyền hình. Ông tin rằng sức mạnh và
ảnh hưởng của truyền hình là mối đe dọa lớn cho nền dân chủ.
Theo ông, truyền hình đã định hình lại tất cả mọi cơ chế xã
hội, do đó các sự kiện hay quyết định chính trị, kinh tế hoặc
xã hội được trình bày ngắn gọn trên cơ sở giải trí thay vì
tổ chức những cuộc thảo luận nghiêm chỉnh và sâu sắc. Nó đã
biến mọi sự kiện thành chương trình giải trí. Theo thời gian, nhiều người cho rằng ông đã tiên đoán đúng : chúng ta vui thú để đi vào chỗ chết.
Năm 1985, ông cho xuất bản cuốn sách Amusing Ourselves to Death (Chúng ta vui thú để đi vào chỗ chết).
Đây là một trong những khảo luận rất quan trọng về truyền
thông và xã hội. Những gì Postman mô tả về truyền thông Mỹ vào
thời gian đó đến nay vẫn còn nguyên giá trị và là cơ sở giúp
chúng ta có được cái nhìn tỉnh táo hơn về xã hội và bản
thân mình trong sinh hoạt hàng ngày.
Truyền
hình tác động đến nhận thức về thực tế của chúng ta như thế
nào ? Nó là nguồn thông tin trung lập hay đã trở thành công cụ
của hệ tư tưởng riêng ?
Đó
là những câu hỏi Postman đã đặt từ năm 1985 nhưng lại rất phù
hợp với thời đại này. Màn ảnh TV, máy vi tính, máy tính
bảng, điện thoại di động v.v... vừa là cửa sổ để chúng ta
nhìn ra thế giới bên ngoài vừa là công cụ giải trí. Các công
ty cung cấp dịch vụ internet, các đài phát thanh và truyền
hình, bằng cách kết hợp sự kiện với giải trí, đã tạo cho
chúng ta thói quen lệ thuộc, tiếp nhận thụ động và yêu thích
kịch tính. Tin tức, chính trị, kinh tế, xã hội, tôn giáo,
quảng cáo… tất cả phải đáp ứng nhu cầu giải trí. Giải trí
là yếu tố để thành công và nắm giữ truyền thông sẽ có được
quyền lực.
Trong cuốn sách Amusing Ourselves to Death, Postman có đề cập đến hai quyển tiểu thuyết khoa học viễn tưởng : 1984 của George Orwell và Brave New World
(Tân thế giới tuyệt vời) của Aldous Husley. Cả hai đều nói về
xã hội nô lệ tăm tối nhưng hoàn cảnh hoàn toàn khác nhau.
Quyển
tiểu thuyết của Orwell thường được viện dẫn như lời khuyến
cáo về những gì sắp xảy ra và được dùng như một ví dụ khi
chính phủ giám sát công dân. Đây là câu chuyện về nhân vật
chính Winston Smith và Julia, người yêu của ông. Smith làm việc
trong Bộ Sự Thật. Ông có trách nhiệm kiểm duyệt, biên tập lại
lịch sử theo chỉ thị của đảng, ông Anh Cả. Vì không chấp nhận
sự giả dối và tàn bạo của Bộ Sự Thật, Winston và Julia chống
lại đảng. Cả hai bị bắt và bị tra tấn. Winston phản bội Julia
và tố giác người yêu. Julia bị phẫu thuật não còn Winston trở
thành thân tàn ma dại với một nhân cách tàn lụi.
Điểm
đặc biệt trong tác phẩm là nỗ lực phá vỡ ngôn ngữ của ông
Anh Cả, theo nguyên lý không có gì là đúng và một từ có thể
mang hai ý nghĩa hoàn toàn trái ngược nhau. Những thuật ngữ vô
nghĩa như "than sạch" hay "khí đốt tự nhiên" thường được một
vài chính trị gia Mỹ (cả đảng Cộng hòa lẫn Dân chủ) hay các
đại diện vô liêm sỉ của những công ty năng lượng sử dụng là
vài thí dụ. Chúng làm người ta liên tưởng đến những khẩu hiệu
của ông Anh Cả : "chiến tranh là hòa bình, tự do là nô lệ, vô
minh là sức mạnh". Ông Anh Cả không chỉ nói nước đôi, lắt léo
kiểu lưỡi không xương mà còn thao túng, tha hóa, loại bỏ sắc
thái và sự phong phú của ngôn ngữ. Giới hạn ngôn ngữ là giới
hạn tư duy. Nhưng đó cũng chính là thâm ý của những kẻ mị dân
độc tài.
Tuy
vậy, theo Postman, tác phẩm của Aldous Huxley phù hợp với tình
hình thế giới ngày nay hơn. Huxley mô tả một xã hội hưởng thụ
hời hợt, nơi mọi người được giáo dục và khuyến khích yêu
thích cuộc sống thoải mái. Trong Tân thế giới tuyệt vời, hai nhân vật chính Bernard và Lenina uống soma,
một chất kích thích giúp họ cảm thấy hạnh phúc và thoải
mái, say sưa mà không gây phản ứng phụ. Nhưng Bernard hoài nghi
và muốn biết cảm xúc thật sự, thể hiện sự tức giận và ghen
tuông, những thứ không hề có trong thế giới tuyệt vời. Từ lúc
nhỏ, tất cả mọi người đã được học tập yêu thích những gì họ
được phép làm hay phải tôn kính. Họ được dạy phải ghê tởm văn
học và nghệ thuật, những thứ sẽ tạo ra thắc mắc, phản kháng
khi họ trưởng thành. Những kẻ hay "đặt lại vấn đề" hoặc không
tích cực tham gia sinh hoạt cộng đồng trong xã hội hài hòa sẽ
bị đày đến các hòn đảo xa xôi.
Tiểu thuyết khoa học viễn tưởng Brave New World (Tân thế giới tuyệt vời) của Aldous Husley - Ảnh minh họa
Neil
Postman đã khuyến cáo những hậu quả do sự phát triển công
nghiệp gây ra và xã hội Mỹ là trường hợp điển hình. Theo
Huxley, con người không cần một Anh Cả độc đoán nếu họ ngưỡng
mộ một nền công nghệ làm thui chột khả năng suy nghĩ và khiến
họ hài lòng sống chung với áp bức.
Cái
Orwell lo sợ là sách báo bị cấm đoán. Cái Huxley lo sợ là
chẳng cần cấm sách báo vì không còn ai muốn đọc. Orwell lo sợ
quyền truy cập thông tin của chúng ta bị tước đoạt. Husley sợ
thông tin tràn ngập nhiều đến mức chúng ta bị ngụp lặn trong
biển thông tin, mất cái nhìn toàn diện và khả năng phán đoán,
trở nên thụ động, chán nản rồi thờ ơ. Orwell sợ sự thật bị
che giấu. Huxley sợ sự thật không còn giá trị và bị đánh
tráo, đồng nghĩa với giả dối. Orwell sợ một nền văn hóa mất
tự do, Huxley sợ một nền văn hóa tầm thường, chỉ trôi dạt theo
cảm xúc, tràn ngập những thú vui sa đọa vô nhân tính.
Trong thế giới của "1984", mọi người bị khống chế bằng bạo lực. Trong Tân thế giới tuyệt vời, mọi người bị kiểm soát bằng việc thả lỏng, cho phép tha hồ hưởng thụ.
Không
khó để nhận diện các dấu hiệu nguy hiểm trong thế giới của
Orwell vì nó vốn đã hàm chứa sự giám sát, kiểm soát, cưỡng
bách và bạo lực. Thế giới của Huxley nguy hiểm hơn nhiều vì
tâm địa hiểm hóc khó dò của kẻ cầm quyền trong việc duy trì
quyền lực bằng cách ru ngủ và định hướng quần chúng.
Từ 1984 đến Tân thế giới tuyệt vời, chúng ta thấy gì ở Việt Nam ?
Không
khó để chỉ ra những gì nhà nước Việt Nam đã và đang làm đối
với người dân trong nước. Đất nước này là phiên bản tổng hợp
thực tế của cả hai cuốn tiểu thuyết nói trên. Từ viễn tưởng
đã trở thành sự thật.
Sau biến cố ở Bãi Tư Chính, nhà cầm quyền cộng sản đã thực hiện thành công điều Aldous Huxley từng lo sợ : "Chiến
thắng lớn nhất mà việc tuyên truyền đạt được không phải là
cách khiến mọi người làm việc gì đó nhưng là cách khiến họ
không làm gì cả" (1).
Thế
hệ cha anh – những người còn quan tâm đến tương lai dân tộc -
bất lực hay ngậm miệng ăn tiền. Vài tiếng nói phản kháng chỉ
xuất hiện trong thế giới ảo dăm ba ngày rồi đi vào kho lưu trữ.
Đa số đàn trẻ lớn lên chạy theo những cám dỗ vật chất, hòa
nhập vào các trò chơi, chương trình giải trí mà chính quyền
dọn sẵn trên TV. Rồi thể thao, showbiz, ca nhạc, thời trang, hội
hè… ! Những cái bã soma dưới hình thức khác. Mọi thứ
còn lại đã có Đảng và Nhà nước lo. Người Việt đang sống trong
một thế giới tuyệt vời, sẵn lòng sống kiếp nô lệ tình
nguyện, giao vận mệnh đất nước vào tay một thiểu số thống trị
bằng dối trá và bạo lực.
Việc
Trung Quốc thiết lập hệ thống tín dụng xã hội cho thấy sự
thất bại hoàn toàn trong chính sách giáo dục. Việt Nam chắc
chắn sẽ đi theo con đường đó, có thể với quy mô nhỏ hơn vì
không đủ tài lực. Cái thòng lọng đang xiết dần vào cổ người
Việt. Vui thú đi để đi vào chỗ chết !
Hoàng Thủy Ngữ
(15/08/2019)
---------------------