Cộng hòa tổng thống hay cộng hòa đại nghị? (FB Nguyễn Đắc Kiên)
THDCĐN trong Dự án Chính trị của mình luôn đề nghị mô hình nhà nước "đại nghị và tản quyền". Rất vui khi ngày càng có nhiều trí thức VN chia sẻ và ủng hộ cho mô hình chính trị đó. Lý do và lo lắng mà tác giả đưa ra hoàn toàn có lý. Chúng ta cần "kế thừa" và tiếp tục nhà nước VN thay vì đập phá và xóa bỏ hoàn toàn nó.
Thú thật ngay khi đọc được những thông tin về việc “nhất thể hóa” tôi đã có suy nghĩ rằng: “Không thể”.
Với hiểu biết của tôi về ông Tổng bí thư, tôi đã nghĩ rằng, ông sẽ
không bao giờ chọn phương án này. Hơn ai hết, ông là người hiểu rõ cái
đảng ông đang đứng đầu, nhất là những khuyết tật cố hữu của nó, cũng như
những nguy cơ mà đất nước này đang và sẽ phải đối mặt. Và như thế, ông
sẽ không bao giờ chọn phương án “nhất thể hóa” đầy mạo hiểm.
Đến hôm nay thì suy đoán của tôi có vẻ như phần nào đó đã đúng, dù chắc chắn là không có gì chắc chắn.
Nếu các bạn còn nhớ, trong bài “Một ghi chú về Hội nghị trung ương
7”, tôi đã hứa hẹn là mình sẽ viết tiếp, bây giờ, tôi xin trả món nợ
“lời hứa” này.
Ở bài đó, tôi đã để ngỏ hai câu hỏi: Làm sao để có một đảng cầm quyền
mạnh và chính danh? Làm sao để có một nhà nước hiện đại hướng tới mục
tiêu thịnh vượng?
Bản thân tôi (có thể nhiều người khác nữa) đã từng bị hấp dẫn bởi chế
độ cộng hòa tổng thống, có lẽ là do sức ảnh hưởng quá lớn của nước Mỹ,
văn hóa Mỹ và sự phổ biến của những sách vở về nước Mỹ ở Việt Nam ngày
nay.
Nhưng càng ngày tôi lại càng xa rời ý tưởng từng được yêu thích này.
Ở đây tôi không so sánh về ưu nhược điểm của hai mô hình cộng hòa
tổng thống hay đại nghị, tôi chỉ muốn nhấn mạnh đến sự lựa chọn hợp lý
trong hoàn cảnh Việt Nam.
Nếu chọn phương án “nhất thể hóa” chức danh Tổng bí thư và Chủ tịch
nước, chúng ta sẽ có một vị trí đầy tham vọng và quyền lực trong bộ máy.
Nhưng khi đó, bất cứ sự lựa chọn sai lầm nào vào vị trí này, sẽ phải
trả giá, thậm chí có thể là sự trả giá đau đớn và lâu dài trong một chế
độ độc tài cá nhân tồi tệ.
Quả thật, phương án “nhất thể hóa” này sẽ là lựa chọn hợp lý cho
những ai yêu thích mô hình cộng hòa tổng thống. Nhưng kể cả bỏ qua nguy
cơ rơi vào độc tài cá nhân thì một cách khách quan nó cũng không phù hợp
với cấu trúc nhà nước hiện tại của chúng ta. Cấu trúc tổ chức bộ máy
nhà hiện hành thực tế gần với mô hình cộng hòa đại nghị hơn.
Nhìn lại toàn bộ lịch sử nhà nước từ 1976* đến nay ta có thể thấy,
thực tế chúng ta đã có một Quốc hội ngày càng mạnh và ngày càng có sự
độc lập tương đối với đảng. Thực tế, chúng ta đã có vị trí Thủ tướng
ngày càng nắm nhiều thực quyền cả đối nội lẫn đối ngoại. Thực tế, chúng
ta có vị trí Chủ tịch nước ngay từ thời ông Hồ đã phần nào mang tính lễ
nghi, biểu tượng.
Như thế, mô hình cộng hòa đại nghị với cấu trúc gồm: một Quốc hội
mạnh, một vị Thủ tướng là nguyên thủ quốc gia đích thực và một vị Tổng
thống (hay Chủ tịch nước) mang tính lễ nghi, biểu tượng, có lẽ mới là sự
lựa chọn hợp lý hơn cho sự chuyển đổi (tất yếu phải có) ở Việt Nam
trong tương lai.
Khi đặt ra câu hỏi: “Làm sao để có một đảng cầm quyền mạnh và chính
danh?” thực sự tôi đã nghĩ mô hình cộng hòa đại nghị này nếu được lựa
chọn cho Việt Nam trong tương lai thì việc chuyển đổi sẽ ít khó khăn,
xáo trộn, và đồng thời cũng không mâu thuẫn với mục đích hiện tại (nếu
có) là đưa Đảng Cộng sản bây giờ thành một đảng phái chính danh và mạnh.
Với mô hình cộng hòa đại nghị, chúng ta chỉ cần biến Quốc hội hiện có
thành Quốc hội mạnh, có thực quyền và thực sự đại diện cho ý chí của
nhân dân. Việc này, thậm chí có thể thực hiện được ngay trong khuôn khổ
hiến pháp hiện hành chỉ bằng bước đơn giản (về nguyên tắc) là yêu cầu
chính quyền tôn trọng quyền lập hội, quyền bầu cử và ứng cử của nhân dân
không phân biệt đảng phái.
Vị trí Thủ tướng hiện nay, không cần phải thay đổi nhiều trong mô
hình cộng hòa đại nghị, ông vẫn được bầu lên bởi Quốc hội và chịu trách
nhiệm trước Quốc hội, trước nhân dân, chỉ khác, ông sẽ là nguyên thủ
thực sự, đại diện cho Việt Nam trong cả đối nội lẫn đối ngoại.
Vị trí Chủ tịch nước (hay Tổng thống) khi đó cũng vậy, ông sẽ vẫn
thuần túy mang tính lễ nghi, biểu tượng (thậm chí còn có thể đáp ứng một
cách hoàn hảo với tiêu chuẩn “làm gương” như Hội nghị trung ương 8 đưa
ra mới đây (hi hi)).
Vị trí Tổng bí thư (hay Chủ tịch đảng) khi đó không còn quá quan
trọng trong hệ thống nhà nước, bởi khi đảng đã chính danh thì đương
nhiên đảng phải chịu sự điều chỉnh và hoạt động như một đảng phái thuần
túy độc lập trong khuôn khổ pháp luật.
Đến đây, tôi phải nói thêm, lựa chọn mô hình nhà nước tương lai tương
đồng về cấu trúc với mô hình nhà nước hiện tại còn có hàm ý về tính kế
thừa, “tính liên tục”.
Cho đến nay, những biến cố lịch sử làm thay đổi hoàn toàn chế độ nhà
nước ở Việt Nam đều gắn liền với những đứt gãy, gián đoạn và hủy diệt.
Tức là, chế độ sau cắt đứt, phủ nhận và xóa bỏ hoàn toàn chế độ
trước, kể cả những thành quả, những kinh nghiệm, nhất là kinh nghiệm về
quản trị quốc gia.
Như thế, chế độ mới lập nên hoàn toàn có thể lặp lại những sai lầm,
hay đi vào vết xe đổ của chế độ cũ mà không hề biết đến hay rút ra được
bài học gì từ những kinh nghiệm đã phải trả bằng xương máu của chế độ
trước đó**.
8/10/2018 (Baotiengdan)
—————–
(*) Tôi lấy mốc này vì gắn với Quốc hội khóa VI (1976-1981), Quốc hội
đầu tiên của nước Việt Nam thống nhất được bầu vào ngày 25/4/1976.
(**) Trong bài viết “Con đường của Rồng” Anh Xu Béo đã phân tích khá kĩ về chuyện đứt gãy và liên tục của lịch sử này (https://5xublog.wordpress.com/2012/12/01/con-duong-cua-rong/).