Nhà nước nghĩ gì khi đi vay? (Nguyễn Xuân Nghĩa)
Dư luận cứ chỉ nói đến khoản nợ công của chính phủ, chứ còn khoản nợ
của doanh nghiệp hay cơ sở quốc doanh, bằng nội tệ hay ngoại tệ, là bao
nhiêu thì cũng chẳng có thống kê chính xác. Bên trong các khoản nợ này
thì tỷ lệ nợ xấu là bao nhiêu có lẽ cũng khó ai biết. Rốt cuộc thì đấy
mới là những khoản nợ thật mà toàn dân sẽ phải trả sau này, dưới hình
thức thuế khóa, phá giá hay lạm phát và sau cùng là vỡ nợ.
Khi
nhìn thấy hoàn cảnh khó khăn của nhiều quốc gia chưa phát triển đang mắc
nợ quá nhiều, như Venezuela hay Việt Nam và nhiều xứ khác nữa, người
dân có thể tự hỏi là nhà nước nghĩ gì khi quyết định đi vay…. Diễn đàn
Kinh tế xin đi ngược về câu hỏi rất cơ bản đó…
Nguyên Lam : Ban
Việt ngữ đài Á Châu Tự Do và Nguyên Lam xin kính chào chuyên gia kinh
tế Nguyễn-Xuân Nghĩa. Thưa ông, nợ công hay "công trái" như ông thường
gọi là khối nợ của công quyền. Tại Việt Nam khối nợ ấy đã lên tới mức
báo động vì tăng quá nhanh. Nhưng kỳ này, thính giả của chúng ta có lẽ
cần trở ngược lên vấn đề nguyên thủy, là nhà nước nghĩ gì khi đi vay để
ngày nay Việt Nam lâm vào những khó khăn đó ? Ông nghĩ sao về điều này ?
Nguyễn-Xuân Nghĩa : -
Quả thật là chúng ta phải trở lại đầu nguồn với câu hỏi là nhà nước
nghĩ gì khi đi vay ? Nếu thiếu tiền phát triển, một quốc gia cần đi vay
thì phải tính xem là vay ai. Hai giải pháp cho nhu cầu đó là vay trong
nước hay vay ngoại quốc. Từ đấy họ có hai chọn lựa, là vay bằng nội tệ
là đồng bạc nội địa của quốc gia, hay bằng ngoại tệ, là đồng tiền của xứ
khác. Những giải pháp khá cơ bản ấy có nhiều hậu quả khác biệt mà nhà
nước phải tính trước.
-
Trước nhất, khi nhà nước vay trong nước bằng nội tệ, là đồng bạc do
chính mình phát hành, thì khi phải trả nợ chỉ cần phá giá là nhà nước
vẫn coi như hoàn thành nghĩa vụ trả nợ, nhưng với đồng tiền bị mất giá
so với khi đi vay. Nhiều xứ lạc hậu vẫn hay nghĩ tới loại giải pháp
trưng thu xù nợ ấy và bị khủng hoảng. Thứ hai, khi nhà nước đi vay bằng
ngoại tệ thì tránh được biện pháp phá giá hay bơm tiền thật nhiều để trả
nợ, nhưng lại gặp vấn đề còn rắc rối hơn.
Nguyên Lam : Ai
cũng có thể nghĩ đến bài toán đầu tiên là nếu đi vay thì có thể gặp rủi
ro. Ông lại phân biệt hai cách vay là nội tệ và ngoại tệ, rồi nói rằng
vấn đề vay bằng ngoại tệ còn rắc rối hơn. Thưa ông, sự rắc rối đó là gì ?
Nguyễn-Xuân Nghĩa : -
Khi vay tiền ngoại quốc là vay ngoại tệ, một quốc gia có thể chọn là
khoản nợ ấy được yết giá bằng nội tệ, giả dụ như đồng Việt Nam, hay bằng
ngoại tệ, tính bằng Mỹ kim chẳng hạn. Và khi vay thì cũng phải tính
rằng tiền lời thỏa thuận là bao nhiêu, từ đó ta có hai vấn đề khác, nôm
na là tín dụng và ngoại hối, nghĩa là hối đoái.
-
Giả thuyết thứ nhất là vay ngoại quốc mà yết giá khoản nợ bằng nội tệ
khi khi trả nợ, trị giá của đồng bạc quốc gia sẽ ảnh hưởng đến phân lời
phải thanh toán. Nếu đồng bạc mất giá thì tiền lời sẽ đắt hơn, là trường
hợp khá phổ biến của các nước nghèo cần đi vay. Và càng phá giá đồng
bạc thì càng gây khó cho việc hoàn trái sau này. Đấy là rủi ro tín dụng
và lại thành phức tạp hơn khi ta châm thêm một yếu tố bất trắc là tỷ giá
hay hối suất giữa nội tệ và ngoại tệ.
-
Giả thuyết thứ hai là vay tiền yết giá bằng ngoại tệ. Khi ấy, trị giá
tương đối của hai đồng bạc quy thành tỷ giá hay hối suất cũng ảnh hưởng
đến việc trả nợ. Giả dụ như quốc gia vay một trăm triệu đô la với phân
lời 10% và tỷ giá là 10 ngàn đồng Việt Nam ăn một đô la thì tiền lời
phải trả là 10 triệu đô la một năm, tính ra bạc Việt Nam là 100 tỷ bạc.
Nếu đồng bạc mất giá, sau này giả dụ như phân nửa, phải 20 ngàn đồng mới
ăn một đô la thì khoản tiền lời 10 triệu đô la ấy sẽ tăng gấp đôi nếu
tính bằng nội tệ, tức là sẽ thành một khoản chi lớn hơn cho ngân sách
quốc gia. Bây giờ, nếu tính đến phần vốn lẫn lời đến kỳ thanh toán thì
ta thấy ra vấn đề.
Nguyên Lam : Như
ông vừa trình bày thì có lẽ người ta hiểu ra vì sao gánh nợ của Việt
Nam là vấn đề khi tỷ giá đồng đô la tăng mạnh từ vài năm nay sẽ làm
nghĩa vụ trả nợ lại đắt hơn. Khi ấy câu hỏi đặt ra là mặc dù gặp rủi ro
như vậy, vì sao nhà nước vẫn đi vay bằng ngoại tệ ?
Nguyễn-Xuân Nghĩa
: - Chúng ta có thể thấy vài ba lý do. Thứ nhất, khả năng cho vay trong
nước tùy vào khả năng tiết kiệm, sức huy động ký thác và tiền lời cho
vay. Ký thác thấp, tiền lời cao với áp lực lạm phát mạnh khiến việc vay
tiền trong nước bị giới hạn, như ta đã thấy mấy năm trước. Thứ hai, nhà
nước lại coi trọng chỉ tiêu tăng trưởng và đòi bơm thêm tín dụng mà thu
hút ký thác không đủ vì lãi suất huy động quá thấp và lãi suất thực của
việc đi vay lại quá cao nếu kể thêm các lệ phí thực chất là loại trưng
thu phải thanh toán cho các ngân hàng, vì vậy nhà nước tưởng khôn vẫn
cho phép doanh nghiệp đi vay bằng ngoại tệ.
-
Thứ ba, trong hoàn cảnh yếu kém của hệ thống ngân hàng nói chung, như
chúng ta đang thấy ngày nay, mà nhà nước vẫn muốn bơm tín dụng để kích
thích sản xuất bất kể tới phẩm chất thì các ngân hàng hay doanh nghiệp
của nhà nước được khuyến khích đi vay bằng ngoại tệ, nhất là khi lãi
suất trên thế giới giảm mạnh từ mươi năm nay. Và sau cùng, trong khi tư
nhân khó được vay bằng ngoại tệ, các chủ nợ ngoại quốc vẫn tin là chính
nhà nước bảo lãnh các khoản nợ này nên dễ cho vay hơn. Kết cuộc thì ngân
hàng vay ngoại quốc với phân lời thấp và cho bên trong vay lại bằng nội
tệ với lãi suất cao và doanh nghiệp nhân danh nhà nước thì càng vay
mạnh hơn để đưa vào các dự án kém hiệu năng. Nhưng hậu quá đáng ngại của
ngần ấy lý do là nhà nước đi vay với rủi ro dài hạn để có mức tăng
trưởng ngắn hạn hàng năm rồi sẽ có ngày tính sổ, là lúc này, vì phải trả
nợ đắt hơn trong khi khối dự trữ ngoại tệ thật ra vẫn còn giới hạn.
Nguyên Lam : Nếu
vậy thì việc nhà nước đi vay tưởng như vì lý do kinh tế lại có thể phức
tạp hơn vì chỉ tiêu tăng trưởng ở trên đưa xuống nhằm kích thích đầu tư
và đi vay qua nhiều, khi Ngân hàng Nhà nước không được rộng quyền nâng
lãi suất để tăng huy động ký thác trong nước. Thưa ông, phải chăng chính
trị vẫn là yếu tố then chốt mà sau cùng thì quy luật kinh tế phản hồi
lại nên sẽ gây ra vấn đề tài chính ?
Nguyễn-Xuân Nghĩa : -
Chúng ta thấy hiện tượng này với một kích thước lớn hơn, đó là tại
Trung Quốc khi nhà nước, doanh nghiệp lẫn cơ sở tài chính hay các hộ gia
đình đều mắc nợ rất nhiều và nhanh để có được mức tăng trưởng cao. Đấy
là một trong những bài toàn lớn của xứ này, nhưng họ vẫn còn một khối dự
trữ ngoại tệ đáng kể khả dĩ trì hoãn được cái giờ tính sổ, với cái giá
phải trả sẽ cao hơn sau này. Lãnh đạo Bắc Kinh hiểu chuyện ấy và đang ra
sức giải quyết trong khi người ta chưa biết lãnh đạo Hà Nội tính sao
sau khi đã vay quá trớn.
-
Dư luận cứ chỉ nói đến khoản nợ công của chính phủ, chứ còn khoản nợ
của doanh nghiệp hay cơ sở quốc doanh, bằng nội tệ hay ngoại tệ, là bao
nhiêu thì cũng chẳng có thống kê chính xác. Bên trong các khoản nợ này
thì tỷ lệ nợ xấu là bao nhiêu có lẽ cũng khó ai biết. Rốt cuộc thì đấy
mới là những khoản nợ thật mà toàn dân sẽ phải trả sau này, dưới hình
thức thuế khóa, phá giá hay lạm phát và sau cùng là vỡ nợ. Vì vậy chương
trình của chúng ta mới khởi đầu với câu hỏi là nhà nước nghĩ gì khi đi
vay.
Nguyên Lam : Nếu
vậy, thưa ông nhà nước có thể gặp bài toán nan giải là làm sao giữ cho
đồng bạc khỏi mất giá khi được giàng giá vào đồng đô la Mỹ trong một
biên độ nhất định, trong khi vẫn cần bơm tín dụng vào kinh tế mà không
gây ra lạm phát vì làm đồng tiền sụt giá ?
Nguyễn-Xuân Nghĩa :-
Thưa đấy mới là vấn đề ! Nếu muốn tránh lạm phát và giữ giá đồng bạc
thì ngân hàng trung ương có thể nâng lãi suất và trả tiền lời ký thác
cao hơn để thu hút nhưng lại không kích thích được sản xuất để đạt chỉ
tiêu tăng trưởng của nhà nước. Vì muốn làm tất cả hoặc vì không giải
quyết nổi bài toán lưỡng nan đó, người ta tìm giải pháp dễ là vay tiền
ngoại quốc khi thấy lãi suất quá thấp tại Hoa Kỳ làm tiền Mỹ quá rẻ và
dễ vay. Thề rồi vay về lại không xài vào nơi đích đáng, có khi còn dồn
vào những quả đấm thép mềm oặt của hệ thống quốc doanh, ngày nay mới khó
trả nợ. Khi cùng quẫn thì người ta có thể sáng tạo ra nhiều cách trì
hoãn, như phá giá, vét vàng, thậm chí quỵt một phần nợ hoặc bày trò đổi
tiền. Nhưng đấy cũng là những liều thuốc đổ bệnh mà chúng ta sẽ sớm thấy
ra !
Nguyên Lam : Ban Việt ngữ đài Á Châu Tự Do cùng Nguyên Lam xin cảm tạ kinh tế gia Nguyễn-Xuân Nghĩa về bài phân tích kỳ này.
Nguyên Lam thực hiện
Nguồn : RFA, 08/11/2017