Tầng lớp trung lưu Việt Nam, mong chờ gì ở họ? (FB Nguyễn Thị Bích Nga)
Xã hội bị méo mó với công
cuộc phát triển theo hướng làm giàu bất chấp mọi thứ: đạo đức, lương
tri, sự công chính. Người ta dựa vào quan hệ, dựa vào sự đổi chác, mua
chuộc và đánh đổi. Tầng lớp trung lưu xuất hiện nhưng vẫn là tầng lớp bị
trị. Với việc mở cửa, với việc đi đây đó học tập, tầng lớp trí thức mới
xuất hiện, nhưng vẫn là tầng lớp bị trị. Bị trị ngay trong chính tư
duy.
Trong vài cuộc tranh luận với tôi, nhiều người cho rằng, chỉ có tầng
lớp trung lưu mới có thể thay đổi được đất nước. Các bạn nghĩ, khi con
người ta không phải hục mặt vào việc kiếm đủ no ngày hai bữa, nhu cầu
vật chất không phải là điều cần phải băn khoăn thì như một lẽ dĩ nhiên
con người sẽ tìm đến các giá trị tinh thần. Khi nhu cầu về tinh thần
tăng lên, lúc đó họ sẽ khát khao tự do, dân chủ, văn minh. Mà, đã là
tầng lớp trung lưu, nghĩa là đã có của ăn hơn thiên hạ thì ít nhiều họ
có kiến thức, có tri thức hơn số đông. Tầng lớp này khi đòi tự do, dân
chủ thì sẽ xây dựng được nền tảng vững chắc cho xã hội. Họ thường là
thành phần dẫn dắt vì có uy tín, có tiếng nói trong xã hội.
Tôi
đã bị lý lẽ trên thuyết phục. Tìm hiểu xã hội phương Tây, ta cũng dễ
dàng nhìn thấy xu hướng này. Không biết có chủ quan không khi nhận định
khi tôi nghĩ rằng các nước phương tây hiện nay giúp các nước kém phát
triển, các nước xã hội chủ nghĩa, độc tài bằng cách giao thương, bằng
các gói viện trợ, dự án kinh tế này kia cũng với mong muốn phát triển
kinh tế cho những nước này, nhằm tạo ra một tầng lớp trung lưu đủ mạnh
để họ tự tìm đến các giá trị dân chủ, văn minh. Vì, thời đại này không
có nước nào có thể đem quân đi đánh độc tài ở một nước khác một cách
công khai. Họ chỉ có thể sử dụng quyền lực mềm khéo léo thông qua kinh
tế, tri thức.. Vâng, tôi đã tin như vậy. Và dĩ nhiên tôi hi vọng vào
tầng lớp trung lưu, trí thức của đất nước, những con người có trách
nhiệm hướng đạo, dẫn dắt số đông.
Và rồi tôi thấy điều gì đang
diễn ra trên đất nước mình? Tôi thấy tầng lớp trung lưu đang bỏ chạy,
bằng mọi cách có thể. Nguyên nhân nào khiến họ bỏ đi thay vì đấu tranh,
cải tạo mảnh đất cằn để làm cho nó trở thành nơi đáng sống, đáng tự hào
cho chính họ và con cháu, cho chính gia đình họ? Tại sao họ lại chọn
phương cách dễ dàng hơn là đối mặt và làm gì đó? Rõ ràng là họ có hiểu
biết và có tri thức, nhận thức để tìm kiếm tự do, dân chủ, văn
minh...nhưng họ bỏ tiền ra để tìm nó ở một nơi có sẵn chứ không phải bỏ
công bỏ của để cải tạo nơi họ sinh ra và lớn lên, làm giàu.
Ngẫm,
lật lại lịch sử, nghiên cứu xã hội, nghiên cứu dân tộc tính, nghiên cứu
tâm lý con người...tôi loay hoay đi tìm nguyên nhân để giải đáp hiện
tượng xã hội trên. Và:
1. Từ cuộc cải cách ruộng đất "thần
thánh," cộng sản đã biến tầng lớp trung lưu ít ỏi thời đó thành bần
nông, mọi người trong xã hội đều cùng một giai cấp đói nghèo, dĩ nhiên
trừ lãnh đạo cấp cao vì có cơ chế. Hơn thế nữa, làm mất phẩm giá của
tầng lớp trung lưu.
2. Với cơ chế bao cấp, cộng sản đã biến mọi
con người thành tầng lớp bị trị, mọi tầng lớp từ anh trí thức đến cô
công nhân đến bà nội trợ đều phải vì miếng ăn một cách hèn yếu, phải quy
luỵ bà phân phát ở cửa hàng mậu dịch. Cái đói, cái thiếu thốn về mặt
vật chất đã biến tất cả thành một lớp người duy nhất: nơm nớp lo âu về
sự sinh tồn và tích trữ. Phẩm giá con người bị đẩy xuống tận cùng.
3. Thêm việc đánh trí thức, cộng sản thành công triệt để trong cách
mạng vô sản hóa con người. Vô sản theo nghĩa đen và cả nghĩa bóng. Con
người không được phép tư duy, không được phép có tư tưởng, không được
phép sáng tạo, không được phép nghĩ khác.
Từ 1, 2, 3 ta thấy xã
hội lúc này chỉ còn hai giai cấp: trị và bị trị, và nó kéo dài cho đến
tận ngày nay. Sau khi chủ nghĩa cộng sản ở Liên Xô và khối Đông Âu sụp
đổ, để có thể tồn tại đảng cộng sản ở Việt Nam buộc phải mở cửa một phần. Việc
mở cửa này dù gắn thêm cái đuôi định hướng xã hội chủ nghĩa nhưng nó
vẫn dần tạo ra một tầng lớp trung lưu mới-những người nắm bắt và nhanh
chóng thích ứng được với cơ chế mới, trong đó có không ít người tận dụng
lỗ hổng trong cơ chế để làm giàu.
Xã hội bị méo mó với công
cuộc phát triển theo hướng làm giàu bất chấp mọi thứ: đạo đức, lương
tri, sự công chính. Người ta dựa vào quan hệ, dựa vào sự đổi chác, mua
chuộc và đánh đổi. Tầng lớp trung lưu xuất hiện nhưng vẫn là tầng lớp bị
trị. Với việc mở cửa, với việc đi đây đó học tập, tầng lớp trí thức mới
xuất hiện, nhưng vẫn là tầng lớp bị trị. Bị trị ngay trong chính tư
duy.
Để thoát việc bị trị, người ta cho con đi du học, người ta
thu xếp vun vén cho bản thân để cả nhà cùng di cư đến một nơi có sẵn các
giá trị về tự do, dân chủ, văn minh. Tôi gọi đó là cuộc đào thoát một
nửa. Vì sao? Vì họ chỉ có thể dùng tiền để giải thoát thân xác mình ra
khỏi đất nước mà họ bị trị, còn về tinh thần và tư duy thì mãi mãi họ là
những kẻ bị thống trị. Họ không hề có được tư do ngay cả khi sống ở Mỹ,
Úc hay bất kỳ đâu.
Nói như thế, tôi không hề có ý chê trách,
phán xét hay khinh miệt, tôi không có quyền làm điều đó. Nói để thấu
hiểu xã hội Việt Nam và không quá trông chờ vào tầng lớp trung lưu kiểu mới.
Khi xác định được, ta mới có thể nghĩ đến những điều khác hơn là cứ
trông mong và loay hoay với những điều hoang tưởng.
Nói thêm để
tránh việc gây tổn thương bạn bè: Nhận định trên dành cho số rất đông,
không bao gồm tất cả, vì mình có những anh chị bạn là doanh nhân và họ
là những người thuộc tầng lớp trung lưu có tri thức, làm giàu chân chính
và có trăn trở với đất nước. Nhưng họ quá cô đơn vì hiếm hoi.