Thực trạng "bất tuân dân sự" tại Việt Nam như thế nào ? (Lê Công Định)
Tôi
thấy rõ ràng người dân càng ý thức được quyền của mình và họ ý thức
được quyền đó phải được Hiến pháp và Luật pháp bảo vệ, cho nên họ không
ngần ngại khi họ phản kháng lại những hành động bất hợp lý của nhà cầm
quyền và họ không nghĩ rằng mình đang vi phạm pháp luật. Qua đó, tôi
thấy hành động phản kháng của công dân ở Việt Nam ngày càng gia tăng. Đó
là dấu hiệu rất đáng mừng.
Dư luận
trong nước những ngày qua cho rằng các tài xế dùng tiền lẻ trả phí BOT
trên quốc lộ 1A để phản đối mức phí cao và trạm thu phí đặt sai chỗ là
"bất tuân dân sự". Thực trạng "bất tuân dân sự" tại Việt Nam hiện nay ra
sao ?
Phản kháng hợp pháp ?
Lê Công Định : Tôi
nghĩ dùng từ "bất tuân dân sự" trong trường hợp này thì e rằng không
chính xác khi xét về phương diện ngữ nghĩa của khái niệm này, bởi vì
"bất tuân dân sự" là một đề tài mà trước đây ông Henry David Thoreau,
một triết gia người Mỹ đã đặt ra liên quan đến trong trường hợp một công
dân nhận thấy một luật bất công và bất hợp lý thì họ có quyền không
tuân thủ luật pháp đó, để thể hiện sự phản kháng của mình.
Ý
niệm "bất tuân dân sự" từ ông Thoreau đã được phát triển về sau trên
thực tế bởi những nhà cách mạng như ông Mahatma Gandhi và ông Nelson
Mandela, chẳng hạn. Chúng ta phải lưu ý đến một yếu tố quan trọng, đó là
có một điều luật hay một đạo luật không những bất công mà còn bất hợp
lý khiến cho việc tuân thủ sẽ tạo ra một sự bất công trong xã hội và
người dân có quyền không tuân thủ điều luật hoặc đạo luật đó.
Chúng
ta thấy phản kháng của các tài xế ở Cai Lậy, Tiền Giang không phải họ
bất tuân theo hướng không thanh toán tiền, mà họ vẫn thanh toán tiền
nhưng họ tạo ra sự khó khăn khiến cho hoạt động giao thông bị đình trệ.
Do đó, giữa ý niệm ban đầu về "bất tuân dân sự" với hành động của các
tài xế tại trạm thu phí BOT ở Cai Lậy không có sự tương hợp với nhau để
gọi hành động đó là "bất tuân dân sự".
Hòa Ái : Thưa
Luật sư, với hình thức phản kháng của các tài xế như thế, xét về phương
diện pháp lý, họ có bị vướng vào những sai phạm nào hay không ?
Lê Công Định : Việc
các tài xế trả bằng tiền lẻ ở Cai Lậy, Tiền Giang theo cách mà họ muốn
gây trở ngại cho hoạt động của trạm thu phí BOT đó hoàn toàn không có
một sự vi phạm điều luật nào cụ thể. Bởi vì theo luật của Việt Nam thì
không có nghiêm cấm công dân thanh toán tiền bằng tiền lẻ và mọi loại
tiền đều có giá trị hợp pháp và đều phải được sử dụng. Chỉ những người
nào từ chối nhận tiền lẻ thì mới vi phạm pháp luật. Chứ việc thanh toán
đó là hoàn toàn hợp pháp.
Chúng
ta thấy không có một điều luật hay một đạo luật nào bất công hay bất
hợp lý trong trường hợp này, mà chỉ có việc đặt ra trạm thu phí đó đã
tạo ra một sự bất hợp lý, khiến cho các tài xế cảm thấy điều này không
đúng và họ phản kháng trong ôn hòa, trong sự ý thức được là họ đang hành
động đúng luật, chứ không có gì sai luật cả.
Hòa Ái : Theo
nhận định của Luật sư, trong những năm gần đây, có phải người dân ngày
càng nhận thức và hiểu biết hơn về nhân quyền và dân quyền ; đồng thời
họ cũng chủ động hơn trong việc thực hiện các quyền được hiến định của
họ ?
Lê Công Định : Tôi
thấy rõ ràng người dân càng ý thức được quyền của mình và họ ý thức
được quyền đó phải được Hiến pháp và Luật pháp bảo vệ, cho nên họ không
ngần ngại khi họ phản kháng lại những hành động bất hợp lý của nhà cầm
quyền và họ không nghĩ rằng mình đang vi phạm pháp luật. Qua đó, tôi
thấy hành động phản kháng của công dân ở Việt Nam ngày càng gia tăng. Đó
là dấu hiệu rất đáng mừng. Điều vui mừng này không có nghĩa là chúng ta
cổ súy cho hành động vi phạm pháp luật hay cổ súy cho hành động gây ra
trở ngại cho công quyền. Và điều quan trọng là không phải người dân giảm
sự phản kháng đó mà chính nhà cầm quyền phải nhận thấy cần phải tôn
trọng hơn nữa quyền của công dân. Nếu tất cả người dân đều hiểu rằng họ
cần phải bất tuân những đạo luật bất công và bất hợp lý của nhà cầm
quyền, bất tuân dân sự thì có lẽ xã hội sẽ thay đổi nhanh chóng hơn.
Cần phải bất tuân dân sự ?
Hòa Ái : Một khi người dân Việt Nam ý thức được và thực hiện bất tuân dân sự thì những rủi ro nào họ phải đối diện ?
Trạm thu phí BOT ở Cai Lậy, Tiền Giang. Photo : internet.
Lê Công Định : Chúng ta thấy hành động bất tuân dân sự nào trên thế giới cũng đều đưa đến một hậu quả là sự trừng phạt của luật pháp.
Tôi
xin so sánh đối với Luật pháp Việt Nam ; chẳng hạn như quyền tự do ngôn
luận được quy định trong Hiến Pháp, nhưng có một điều luật bất công, đó
là Điều 88 trong Bộ Luật hình sự hiện hành, trừng phạt những ai tuyên
truyền chống Nhà nước xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Điều 88 này rõ ràng là
vi hiến, bất công và bất hợp lý.
Do
đó, nếu chúng ta công khai vi phạm Điều 88 để thể hiện quyền tự do ngôn
luận được ghi nhận trong Hiến pháp thì tất nhiên những ai vi phạm Điều
88 đều bị Nhà nước bắt giam. Bởi vì chiếu theo Điều 88 thì Nhà nước có
quyền trừng phạt những người cất lên tiếng nói trong phạm vi quyền tự do
ngôn luận của họ.
Tôi
thấy nhiều bị can, bị cáo liên quan đến Điều 88 đều phủ nhận mình đã vi
phạm pháp luật, tức là họ phủ nhận sự bất tuân dân sự. Tôi cho rằng cần
phải công nhận mình vi phạm Điều 88 bởi chính điều luật đó là điều bất
công và bất hợp lý, cần phải loại bỏ ra khỏi Bộ Luật hình sự.
Hòa Ái : Hòa
Ái ghi nhận có sự gắn kết giữa các tổ chức xã hội dân sự với bất tuân
dân sự, qua diễn tiến ở các quốc gia trên thế giới. Riêng tại Việt Nam,
các tổ chức dân sự độc lập đóng vai trò gì trong việc bất tuân dân sự
của người dân ?
Lê Công Định : Các
tổ chức dân sự đôc lập tuy bị cấm hoạt động nhưng họ đóng góp rất lớn
vào tiến trình thay đổi xã hội Việt Nam vì các tổ chức này đều có những
chương trình, tôi tạm gọi là khai dân trí để giúp cho người dân hiểu
biết về các quyền của họ được ghi trong Hiến pháp, cụ thế là quyền công
dân và quyền con người. Nhờ sự phổ biến kiến thức rộng rãi trên mạng xã
hội mà bây giờ ai cũng có phương tiện theo dõi được thì người dân ngày
càng ý thức về các quyền hợp pháp của mình và do đó người dân ngày càng
đấu tranh đòi Nhà nước phải tôn trọng quyền của công dân. Và nếu Nhà
nước không tôn trọng thì họ thể hiện một sự phản kháng rất rõ rệt, như
vụ các tài xế trả tiền lẻ ở trạm thu phí BOT tại Cai Lậy là một ví dụ
điển hình.
Tôi
cũng tin rằng theo thời gian do sự phát triển của các tổ chức xã hội
dân sự mà nhiều tầng lớp người dân khác nhau cũng ý thức và hiểu rõ được
quyền của mình cần được Nhà nước bảo vệ.
Hòa Ái : Bác
sĩ-Blogger Hồ Hải, trước khi bị bắt hồi đầu tháng 11 năm ngoái, có đưa
ra ý kiến rằng đã đến lúc người dân Việt Nam cần phải thực hiện bất tuân
dân sự, còn quan điểm của Luật sư thế nào, thưa ông ?
Lê Công Định : Tôi
nghĩ dân trí ngày càng được khai mở rộng hơn nhờ mạng xã hội thì người
ta cũng sẽ thể hiện sự phản kháng của họ. Đầu tiên là sự phản kháng ôn
hòa trong khuôn khổ luật pháp. Về sau sẽ tiến dần lên mức gọi là bất
tuân dân sự, tức là bất tuân luôn cả luật pháp và họ chấp nhận sự vi
phạm một cách cố ý nhưng hợp lý vì thể hiện sự công bằng trong xã hội.
Tôi
tin rằng tiến trình quá trình tiệm tiến đó chắc chắn sẽ diễn ra một
cách điều đặn, chiều hướng phát triển này không bao giờ lùi lại được vì
người dân ý thức được quyền của mình và họ thể hiện sự phản kháng cũng
như bất tuân.
Hòa Ái : Chân thành cảm ơn Luật sư Lê Công Định dành thời gian cho cuộc phỏng vấn này với RFA
Hòa Ái, phóng viên RFA
Nguồn : RFA, 16/08/2017