Khởi động cách mạng công nghiệp 4.0 (Nguyễn Duy Nghĩa)
Tận dụng giai đoạn dân số chưa già và có lớp trẻ ham học hỏi, nhạy
bén với cái mới. Tích cực chuẩn bị “đội quân chủ lực” cho cuộc cách
mạng. Đổi mới giáo dục đào tạo; khơi dậy, chắp cánh cho ước vọng của lớp
trẻ từ cấp học đầu đời. Tận dụng những thành tựu trí tuệ mới. Khích lệ
sự liên kết giữa doanh nghiệp với các tổ chức đào tạo, rút ngắn khoảng
cách từ lý thuyết tới thực hành, từ nghiên cứu tới ứng dụng.
Gần
đây, nhiều người nói tới “cách mạng công nghiệp lần thứ tư” (CMCN 4.0).
Về cơ bản, thuật ngữ này được hiểu là nói đến sự xuất hiện nhanh chóng
của một loạt công nghệ mới nâng cao tính tương tác và tích hợp hệ thống.
Nó bao gồm sự số hóa việc kiểm soát và truyền thông để tăng cường kết
nối; sự xuất hiện các quy trình sản xuất mới.
CMCN 4.0 có tác động to lớn, toàn diện đến kinh tế - xã hội, không chỉ
trong phạm vi quốc gia, mà lan rộng trên cả hành tinh, thúc đẩy quá
trình toàn cầu hóa nhanh hơn. Những tác động này tích cực trong dài hạn
nhưng cũng đặt ra những thách thức trong ngắn hạn, thậm chí trong trung
hạn. Việc áp dụng công nghệ mới vào sản xuất với robot thay thế hàng
loạt người đứng máy, người bám hiện trường, thậm chí cả ở những công
việc leo cao, luồn sâu... sẽ làm dôi dư nhiều lao động. Sức ép dư thừa
ấy đè nặng nhất lên nông dân và vùng nông thôn - nơi sử dụng số lao động
giản đơn nhiều hơn khu vực phi nông nghiệp.
Cơ may và thách thức
Đứng trước CMCN 4.0, điều đáng mừng là Việt Nam có lớp trẻ thông minh,
sành điệu. Dù đi sau nhưng công nghiệp phần mềm của Việt Nam có những
bước tiến thần tốc. Ngành này đã thu hút hơn 400.000 lao động trẻ, trình
độ phù hợp với chuẩn mực quốc tế. Với khoảng 4.000 doanh nghiệp tham
gia xuất khẩu, Việt Nam nằm trong “top 10” nước xuất khẩu phần mềm trên
thế giới. Việc sản xuất phần mềm không “ngốn” nguyên, nhiên liệu, cũng
không tốn mặt bằng như các ngành sản xuất khác, nên dù giá trị sản
lượng, kim ngạch xuất khẩu còn thua xa các ngành sản xuất khác song tỷ
lệ giá trị gia tăng thì vượt trội. Ngành công nghiệp tiềm năng này hé lộ
triển vọng cho cuộc CMCN 4.0 ở Việt Nam.
Một cơ may có thể nhìn thấy nữa là cho ngành du lịch. Người ta không
thể “khuân” danh lam thẳng cảnh, di tích đến tận nhà du khách như giao
hàng tại nhà. Những công nghệ mới không thể nhân bản vô tính hàng loạt
Vạn Lý Trường Thành, vịnh Hạ Long hay đền Ăngko đem ban phát khắp nơi.
Bất luận ai, dù giàu có, quyền lực, tài ba cỡ nào, nếu muốn thưởng ngoạn
đều phải đi tới đó. Công nghệ mới chỉ có thể giúp du khách đến nhanh,
đến nhiều lần, ở lại lâu hơn với đầy đủ tiện nghi bằng nhiều dịch vụ tối
ưu. Cái “độc quyền thiên bẩm” này sẽ làm cho hoạt động du lịch lên ngôi
trong thời vận mới.
Nhưng làn gió CMCN 4.0 đến Việt Nam cũng đã nhanh chóng cho thấy những
thách thức. Ngành điện không thể mãi ung dung với nhiệt điện cùng với
sức ép nhập than và xỉ bụi, mà phải là điện gió, điện mặt trời. Ngành
dệt may, giày dép, nếu cứ tiếp tục duy trì như hiện tại sẽ khiến đống
vật liệu phế thải khó phân hủy ngày càng chất cao.
Mấy năm gần đây, ngành may gia công nước ta đã phải cạnh tranh khốc
liệt trên bình diện toàn cầu với một bên là nhân công rẻ hơn từ
Campuchia, Bangladesh, Myanmar... và bên kia - người máy được sử dụng
ngày càng rộng rãi ở các nước phát triển và ngay cả ở Trung Quốc. Sớm
muộn gì cũng sẽ diễn ra việc sa thải lao động, kể cả những người thạo
việc.
Để khởi động
Bối cảnh hiện tại không buộc ta phải lần lượt “bò” qua các bước còn
dang dở của ba cuộc cách mạng công nghiệp trước. Định hướng xuyên suốt
là khẩn trương chuẩn bị các cơ sở tốt nhất để bước lên con tàu CMCN 4.0
và triển khai ngay khi có điều kiện.
(1) Gấp rút “thanh lý” những tồn đọng do tăng trưởng nóng trước đây.
Việc tái cơ cấu nền kinh tế gắn với chuyển đổi mô hình tăng trưởng phải
quán triệt nội hàm của CMCN 4.0. Xây dựng, hiệu chỉnh chiến lược dài
hạn, kế hoạch ngắn hạn; chọn lọc đầu tư nước ngoài, ưu tiên phát triển
kết cấu hạ tầng công nghệ mới. Ban hành, điều hành các chính sách cơ chế
phát triển kinh tế - xã hội một cách sáng tạo, lành mạnh.
(2) Hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng lực hấp thụ công nghệ mới, khuyến
khích canh tân sáng tạo, cải thiện khả năng cạnh tranh, nhất là những
doanh nghiệp hoạt động trong các lĩnh vực chịu nhiều sức ép qua CMCN
4.0, các doanh nghiệp mới, doanh nghiệp hoạt động hiệu quả trong các
lĩnh vực ứng dụng và phát triển công nghệ tham gia chuỗi giá trị toàn
cầu.
(3) Thúc đẩy liên kết ngành, vùng; hợp tác giữa các cơ sở nghiên cứu
với doanh nghiệp ứng dụng, giữa doanh nghiệp trong nước với doanh nghiệp
vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài, ưu tiên phát triển một số ngành mũi
nhọn.
(4) Tận dụng giai đoạn dân số chưa già và có lớp trẻ ham học hỏi, nhạy
bén với cái mới. Tích cực chuẩn bị “đội quân chủ lực” cho cuộc cách
mạng. Đổi mới giáo dục đào tạo; khơi dậy, chắp cánh cho ước vọng của lớp
trẻ từ cấp học đầu đời. Tận dụng những thành tựu trí tuệ mới. Khích lệ
sự liên kết giữa doanh nghiệp với các tổ chức đào tạo, rút ngắn khoảng
cách từ lý thuyết tới thực hành, từ nghiên cứu tới ứng dụng.
TBKTSG