Trung Quốc sẽ thay thế vai trò đầu tàu kinh tế Mỹ? (Việt Hoàng -Thông Luận)
Như
vậy, việc Trung Quốc hứa hẹn tung ra một khối lượng tiền khổng lồ với
những dự án hoành tráng và mời mọc khắp thế giới không chứng minh cho
việc Trung Quốc đang trỗi dậy và việc Trung Quốc hô hào mở cửa với thế
giới, cổ vũ cho Toàn cầu hóa… cũng chỉ là "để tự vệ" giống như nước Nga
của Putin, khi can thiệp quân sự vào Syria.
70
năm sau, với sự đắc cử của Tổng thống Donald Trump và với chính sách
"nước Mỹ trên hết" (America First) thì vai trò đầu tàu và dẫn dắt thế
giới của Mỹ có vẻ kết thúc, ít nhất là trong lĩnh vực kinh tế ?
"Toàn
cầu hóa" và "tự do thương mại" đã đem lại nhiều lợi ích và phồn vinh
cho nhiều quốc gia trên thế giới. Chưa bao giờ dòng chảy của hàng hóa,
tiền bạc, kỹ thuật và kể cả con người được khơi thông một cách rộng mở
như vậy. Nhiều dân tộc đã thay đổi số phận và chỗ đứng của mình trên thế
giới chỉ trong vòng vài chục năm qua.
Đất
nước thay đổi ngoạn mục nhất trong thời đại toàn cầu hóa không ai khác
đó là Trung Quốc. Từ một đất nước nghèo nàn và lạc hậu, Trung Quốc đã
"lột xác" trở thành cường quốc kinh tế thứ hai thế giới, chỉ sau Hoa Kỳ.
GDP của Trung Quốc năm 2015 đạt mức 11.400 tỉ USD (Mỹ 18.000 tỉ USD)
(1).
Donald
Trump sau khi đắc cử tổng thống Mỹ tuyên bố sẽ đem các công ty Mỹ trở
về nước, hủy bỏ lập tức Hiệp định Thương mại xuyên Thái Bình Dương (TPP)
và sẽ xét lại tất cả các hiệp định kinh tế giữa Mỹ với các nước và các
khu vực. Mỹ sẽ khôi phục hệ thống bảo hộ mậu dịch, đánh thuế cao các mặt
hàng nhập khẩu, nhất là từ Trung Quốc và các nước mà Mỹ bị thâm thủng
mậu dịch thường xuyên (trong đó có Việt Nam với 30 tỉ USD mỗi năm). Như
vậy có nghĩa là Hoa Kỳ sẽ rút lui khỏi tiến trình toàn cầu hóa và tự do
Thương mại.
Trong
khi đó, Trung Quốc thì ngược lại. Lần đầu tiên xuất hiện tại Diễn đàn
Kinh tế Thế giới Davos (17/1/2017), Chủ tịch Tập Cận Bình đã lên tiếng
mạnh mẽ bảo vệ toàn cầu hóa và tự do Thương mại. Ông Tập nói : "Cho
dù quý vị có thích hay không, kinh tế thế giới là đại dương bao la mà
không ai có thể thoát ra khỏi. Bất kỳ nỗ lực nào nhằm cắt đứt dòng chảy
của vốn, của công nghệ, của sản phẩm, của các ngành công nghiệp và của
người dân giữa các nền kinh tế, đều không khả thi". Tập Cận Bình cũng nhân dịp đã chỉ trích Tổng thống Donald Trump và chính sách bảo hộ mậu dịch của ông (2).
Trung Quốc đang có tham vọng thay thế Mỹ trong vai trò đầu tàu thương mại và kinh tế quốc tế ?
Ngoài việc hàng hóa Trung Quốc tràn ngập thế giới trong thời gian qua, có thêm hai sự kiện mới cần lưu ý đó là :
- Trung Quốc đã đầu tư 50 tỉ USD cho Ngân hàng Đầu tư Cơ sở Hạ tầng Châu Á (AIIB) vào tháng 10 năm 2014.
-
Cũng trong năm 2014, Trung Quốc lên kế hoạch xây dựng dự án "Một vành
đai, một con đường" (One Belt, One Road, gọi tắt là OBOR), hay "Nhất
đới, nhất lộ". Một vành đai kinh tế theo Con đường tơ lụa lịch sử trên
bộ (Silk Road Economic Belt - SREB) kết nối Á – Âu và một Con đường tơ
lụa trên biển thế kỷ 21 (Maritime Silk Road - MSR). Trung Quốc chi 40 tỉ
USD cho quĩ "Con đường Tơ lụa" này. Dự án bao gồm 65 quốc gia của 3 lục
địa Á , Âu và Phi với tổng dân số là 4,4 tỷ người (tức hơn phân nửa dân
số toàn cầu), với 30% GDP thế giới và nhu cầu đầu tư cơ sở hạ tầng trị
giá 5.000 tỷ USD (3).
Cũng
nên biết xây dựng, nhất là xây dựng cơ sở hạ tầng, liên quan mật thiết
đến sự phát triển toàn bộ sinh hoạt kinh tế của bất cứ quốc gia nào. Nói
theo người Pháp, nếu ngành xây dựng phát triển thì tất cả mọi ngành
nghề khác đều phát triển theo. Trung Quốc nằm trong diện đó. Với những
số tiền thu được do xuất khẩu sản phẩm rẻ sang các quốc gia khác, chính
quyền Trung Quốc đã đầu tư vào xây dựng đường sá, sân bay, cầu cảng...nhiều đô thị mới và hiện đại mọc lên như nấm và đã làm thay đổi hoàn
toàn diện mạo của Trung Quốc trong thời gian qua.
Sau
cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới năm 2008, Trung Quốc vẫn giữ được mức
tăng trưởng cao hơn những quốc gia phát triển khác nhờ vào đầu tư công
cộng, nhất là đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng. Kết quả của chính sách đầu
tư không dự phòng những hệ lụy tiêu cực sẽ xảy ra sau đó là nhiều thành
phố vừa xây dựng xong không có người ở, nhiều đại lộ thênh thang không
có xe chạy. Trung Quốc đã đầu tư quá nhiều vào các thiết bị xây dựng cơ
sở hạ tầng dẫn đến khủng hoảng thừa.
Vấn
đề là Trung Quốc không thể tiếp tục bỏ tiền ra xây dựng những thành phố
mới rồi bỏ hoang, Ban lãnh đạo Đảng Cộng sản Trung Quốc buộc phải tìm
ra một giải pháp cho cuộc khủng hoảng thừa này, đó xuất khẩu những trang
thiết bị và công nghệ xây dựng đó sang của quốc gia kém phát triển hơn.
Tuy nhiên, như đã trình bày ở trên, xây dựng hạ tầng cơ sở là một chiến
lược quan trọng của bất cứ quốc gia nào, Bắc Kinh đã đưa ra một giải
pháp đôi bên cùng có lợi, gọi là win-win, theo đó Trung Quốc xây dựng
tặng không những xa lộ, phi trường, hải cảng, bù lại Trung Quốc giữ độc
quyền khai thác tài nguyên khoáng sản hay lâm sản của một số quốc gia
Châu Phi và Châu Á. Sau một thời gian hợp tác, những quốc gia nhận viện
trợ nhận thấy rằng họ quá thiệt thòi vì không người dân nào được hưởng
lợi qua những công trình xây dựng đại qui mô đó. Các công ty Trung Quốc
chỉ sử dụng công nhân Trung Quốc, người dân địa phương chẳng học hỏi
được gì và cũng chẳng được tuyển dụng vào làm việc ở cấp cao. Từ đó
không quốc gia nào còn mặn mà với chính sách đầu tư win-win của Trung
Quốc nữa, và cũng chẳng muốn để những công ty Trung Quốc khai thác tài
nguyên đất nước của họ nữa. Chính thế mà Trung Quốc phải thành lập Ngân
hàng Đầu tư Cơ sở Hạ tầng Châu Á (AIIB). Điều này có nghĩa là Trung Quốc
sẽ cho các nước vay tiền, nhưng phải để cho những công ty Trung Quốc
xây dựng hạ tầng cơ sở hạ tầng.
Miếng
bánh Trung Quốc đưa ra dù có hấp dẫn bao nhiêu nhưng không mấy quốc gia
"thiết tha" ngoài một số nước nghèo và kém phát triển như Philippines
hay Việt Nam. Trong cuộc chơi mới này, biết rằng kỹ thuật xây dựng của
mình lạc hậu, không tiên tiến và còn gây ô nhiễm môi trường, giới đầu tư
Trung Quốc bèn đi cửa hậu, nghĩa là mua chuộc, móc ngoặc và hối lộ
những cấp lãnh đạo địa phương để trúng thầu xây cất, rồi từ đó moi tiền
ngược lại. Một bài học cho Việt Nam là dự án đường sắt trên cao Cát
Linh-Hà Đông. Dự án này đã bị chậm trễ gần chục năm và đội giá gấp đôi
(4).
Trung
Quốc cũng đang xây dựng nhiều cơ sở hạ tầng cho các nước Châu Phi nhưng
khả năng trả nợ của các quốc gia này rất thấp. Như vậy có thể thấy được
kế hoạch xuất khẩu kỹ nghệ xây dựng cơ sở hạ tầng của Trung Quốc ra
nước ngoài không dễ thành công.
Quay
lại với kế hoạch "Một vành đai, một con đường" chúng ta cùng phân tích
xem tính khả thi của nó đến đâu. Sự tăng trưởng "thần kỳ" của Trung Quốc
trong suốt 40 năm qua dựa hoàn toàn vào việc xuất khẩu hàng hóa ra thế
giới với giá rẻ. Sự phát triển kinh tế phụ thuộc vào xuất khẩu và ngoại
thương của Trung Quốc đã bộc lộ những hạn chế như hủy hoại môi trường,
tập trung tài sản vào một số khu vực và một số người, khiến hố ngăn cách
giàu nghèo càng sâu thêm, gây bất ổn xã hội và có thể dẫn đến bạo loạn…
Quan trọng hơn tất cả, mô hình kinh tế phụ thuộc vào xuất khẩu là thiếu
bền vững và rủi ro cao do phụ thuộc vào bên ngoài. (Tài liệu Khai Sáng
kỷ Nguyên Thứ Hai đã phân tích rõ về vấn đề này).
Cái
phao cấp cứu của Trung Quốc là hai đầu tàu thương mại và kinh tế thế
giới trong suốt thời gian qua là Mỹ và Châu Âu (EU). Tất nhiên là như
vậy, vì hai khối này giàu nhất nên đã mua và tiêu thụ hàng hóa nhiều
nhất thế giới. Mỹ và EU luôn bị thâm thủng mậu dịch với các nước đang
phát triển, mà chủ yếu vẫn là với Trung Quốc.
Hệ
quả của sự bất cân đối này là Mỹ và EU, hai động cơ chính cho sự phát
triển thương mại quốc tế, sẽ bằng mọi cách tái cân bằng lại cán cân mậu
dịch với các nước khác. Điều này có nghĩa là Mỹ và EU sẽ mua hàng ít hơn
và tìm cách tự sản xuất ngay tại quốc gia của mình. Từ đó nảy sinh quan
niệm bảo hộ mậu dịch và khái niệm này sẽ chỉ gia tăng chứ không giảm
xuống. Một "cuộc chiến thương mại" giữa Mỹ - Trung Quốc là điều khó
tránh khỏi và trong cuộc chiến này thì người thua thiệt chỉ có thể là
Trung Quốc. Một thời kỳ khó khăn cho thế giới (nhất là về kinh tế) đang
đến. Một khu chợ sẽ sầm uất và nhộn nhịp khi người mua nhiều hơn người
bán, ngược lại khu chợ sẽ đìu hiu khi người bán nhiều hơn người mua.
Trung Quốc là người bán hàng chứ không phải người mua hàng vì thế Trung
Quốc không thể là động cơ cho nền kinh tế và thương mại toàn cầu.
Như
vậy, việc Trung Quốc hứa hẹn tung ra một khối lượng tiền khổng lồ với
những dự án hoành tráng và mời mọc khắp thế giới không chứng minh cho
việc Trung Quốc đang trỗi dậy và việc Trung Quốc hô hào mở cửa với thế
giới, cổ vũ cho Toàn cầu hóa… cũng chỉ là "để tự vệ" giống như nước Nga
của Putin, khi can thiệp quân sự vào Syria (5).
Nếu
Trung Quốc muốn trở thành đầu tàu của nền kinh tế thế giới thì bắt buộc
phải phát triển thị trường nội địa. Trong thực tế, Trung Quốc có vẻ
đang cố gắng làm việc này bằng cách tăng lương cho người dân nhằm tăng
sức mua cho thị trường. Tuy nhiên để người dân chi tiêu nhiều hơn thì
còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác như sự tôn trọng tự do cá nhân, hoàn
thiện hệ thống pháp luật, chống tham nhũng và các nhóm lợi ích, bảo đảm
hệ thống an sinh xã hội, bảo vệ môi trường…để người dân yên
tâm và tin tưởng mở rộng sản xuất và mạnh tay chi tiêu. Nếu không,
người dân Trung Quốc sẽ tiếp tục dành dụm tiền bạc để đề phòng lúc ốm
đau hay thất nghiệp chứ không tiêu xài như tại những quốc gia phát triển
khác.
Để
chống ô nhiễm, hủy hoại môi trường và phát triển thị trường nội địa thì
Trung Quốc cần thay đổi cơ cấu nền kinh tế, từ chỗ phụ thuộc vào xuất
khẩu hàng hóa giá rẻ sang nền kinh tế kỹ thuật cao. Muốn thế thì chính
quyền Trung Quốc phải mở rộng tự do cho người dân, bởi vì các ý kiến và
sáng kiến cũng như sự mạo hiểm chấp nhận rủi ro để tạo ra lợi nhuận và
kết quả cao… chỉ có thể có được với những con người tự do trong một xã
hội tự do. Hay nói cách khác, Trung Quốc phải dân chủ hóa đất nước. Và
đây là điều mà Trung Quốc, cụ thể là Tập Cận Bình không có ý định thực
hiện. Các chiến dịch thanh trừng khốc liệt trong nội bộ Trung Quốc thời
gian qua cộng với sự trấn áp các tiếng nói đòi dân chủ từ dân chúng dưới
sự lãnh đạo của Tập Cận Bình nói lên một điều rằng ban lãnh đạo đang
tìm mọi cách củng cố lại sự độc tài, bảo thủ và toàn trị trong đảng.
Tham
vọng thay thế Mỹ để trở thành đầu tàu cho nền kinh tế và thương mại
quốc tế chỉ là một giấc mơ, như Tập Cận Bình chủ xướng '"Giấc mơ Trung
Hoa". Giấc mơ này hiện nay đang khá xa vời vì Trung Quốc không phải là
một nước dân chủ.
Nói
tóm lại, sự cổ vũ cho toàn cầu hóa và mở cửa ra thế giới mà Tập Cận
Bình kêu gọi không phải là sự trỗi dậy tất yếu của một cường quốc đang
lên mà chỉ là hành động gồng mình để tự vệ trước làn sóng dân chủ đang
trào dâng mãnh liệt và ước mơ có một cuộc sống bình thường như những
quốc gia khác.
Việt Hoàng
(02/03/2017)
Ghi chú :
(1) http://thanhnien.vn/kinh-doanh/kinh-te-my-trung-quoc-10-nam-toi-ai-hon-ai-702287.html
(2) http://vi.rfi.fr/chau-a/20170118-tai-davos-tap-can-binh-gianh-ngoi-bao-ve-toan-cau-hoa-cua-my
(3) http://thongluan2016.blogspot.com/2017/02/nhat-oi-nhat-lo-ls-nguyen-van-than.html
(4) http://vnexpress.net/tin-tuc/thoi-su/giao-thong/hai-du-an-duong-sat-do-thi-ha-noi-doi-von-cham-tien-do-3536336.html
(5) http://www.thongluan-rdp.org/di-n-dan/item/847-n-c-nga-c-a-putin-s-di-v-dau-d-i-th-i-donald-trump
