Từ chú ếch của phe cánh hữu tới biểu tượng phản đối chính quyền Trump (Laura Blasey, Max Matza)

Cuộc cách mạng sẽ không lên sóng truyền hình, nhưng có thể mang hình hài một con ếch mắt lồi, chân có màng – hoặc thậm chí là sừng kỳ lân hay lông gà.

Hình ảnh các nhân viên nhập cư ở Portland phun hóa chất kiểm soát đám đông vào bộ trang phục ếch của một người biểu tình đã lan truyền rộng rãi trên mạng vào tháng 10

Khi các cuộc biểu tình phản đối chính quyền Trump tiếp diễn tại các thành phố trên khắp nước Mỹ, những người biểu tình mang theo tinh thần của một cuộc diễn hành hóa trang cộng đồng hoặc một bữa tiệc đường phố.

Họ dạy các điệu nhảy salsa, phát đồ ăn nhẹ và đi xe đạp một bánh, trong khi các lực lượng thực thi pháp luật có vũ trang đứng nhìn.

Việc pha trộn hài hước và chính trị – một chiến thuật mà các nhà khoa học xã hội gọi là "chiến thuật vui nhộn" – không mới. Nhưng nó đã trở thành một đặc điểm nổi bật của các cuộc biểu tình ở Mỹ trong thời kỳ Trump, được cả cánh tả và cánh hữu sử dụng.

Và một biểu tượng nổi lên một cách đặc biệt – con ếch.

Nó bắt đầu được sử dụng khi video cuộc đối đầu giữa một người đàn ông trong trang phục con ếch và lực lượng thực thi luật nhập cư ở Portland, Oregon, lan truyền trên mạng xã hội.

Kể từ đó, hình ảnh này lan tới các cuộc biểu tình trên khắp nước Mỹ.

"Có rất nhiều điều thú vị ẩn chứa bên trong con ếch bơm hơi bé nhỏ đó", LM Bogad, giáo sư tại Đại học Davis ở California, đồng thời là nghiên cứu sinh Guggenheim chuyên về nghệ thuật trình diễn, cho biết.

Từ Pepe đến Portland

Thật khó để nói về các cuộc biểu tình và những chú ếch mà không nhắc đến Pepe, một nhân vật hoạt hình được các nhóm cực hữu sử dụng rộng rãi trong chiến dịch tranh cử tổng thống năm 2016 của Donald Trump.

Khi meme này lần đầu tiên lan truyền trên mạng, hình ảnh đó được sử dụng để thể hiện một số cảm xúc nhất định.

Sau đó, nó được sử dụng để thể hiện sự ủng hộ dành cho ông Trump, bao gồm một meme đáng chú ý được chính Trump đăng lại, mô tả Pepe với bộ vest và kiểu tóc đặc trưng của Trump.

Pepe cũng xuất hiện trong các cộng đồng trực tuyến cánh hữu trên các diễn đàn trực tuyến của phe cánh hữu như 4chan, 8chan và Reddit trong những ngữ cảnh u ám hơn, chẳng hạn bị vẽ thành Adolf Hitler hoặc một thành viên của tổ chức thượng đẳng da trắng bạo lực Ku Klux Klan.

Những người bảo thủ trên mạng trao đổi các 'Pepe hiếm' và thậm chí lập ra một loại tiền điện tử mang tên nhân vật này.

Câu nói cửa miệng của Pepe, "thích quá đi", được sử dụng như một trò đùa riêng trong cộng đồng.

Tuy nhiên, ban đầu Pepe không phải là nhân vật gây tranh cãi như vậy.

Một người đàn ông mặc áo in hình Pepe trong cuộc bạo loạn ngày 6/1/2021 tại Capitol Hill, nơi những người ủng hộ Trump cố gắng ngăn chặn việc ông Trump thất cử trước Joe Biden

Tác giả của Pepe, họa sĩ Matt Furie, đã lên tiếng bày tỏ sự không hài lòng về cách hình ảnh này bị sử dụng.

Pepe vốn chỉ đơn giản là một "chú ếch dễ tính" trong thế giới nhân vật của họa sĩ này.

Chú ếch này lần đầu xuất hiện trong một loạt truyện tranh vào năm 2005 – không mang tính chính trị và nổi tiếng nhất với hành động kéo quần xuống tận chân để đi tiểu.

Trong phim tài liệu Feels Good Man năm 2020, kể về nỗ lực của ông Furie để giành lại quyền kiểm soát tác phẩm của mình, ông cho biết bức vẽ Pepe được lấy cảm hứng từ những trải nghiệm của ông với bạn cùng phòng khi ông ở độ tuổi 20.

Từ đầu sự nghiệp, ông Furie đã thử nghiệm việc tải tác phẩm của mình lên các trang mạng xã hội mới nổi, nơi những người dùng khác bắt đầu mượn, phối lại và tái tạo nhân vật của ông.

Khi Pepe lan rộng đến những góc cực đoan hơn của internet, ông Furie đã cố gắng từ bỏ chú ếch này, thậm chí còn giết chết nó trong một truyện tranh.

Nhưng Pepe vẫn sống mãi.

"Điều đó cho thấy chúng ta không kiểm soát được các biểu tượng", Giáo sư Bogad nói. "Chúng có thể thay đổi, dịch chuyển và được tái chế".

Cho đến gần đây, sự nổi tiếng của Pepe đồng nghĩa với việc hình ảnh ếch chủ yếu được gắn với phe cánh hữu.

Nhưng điều đó đã thay đổi vào ngày 2/10, khi một cuộc đối đầu giữa một người biểu tình mặc trang phục ếch bơm hơi với khăn quàng cổ màu xanh lam và một nhân viên nhập cư ở Portland, Oregon, lan truyền rộng rãi trên mạng.

Getty Images

Sự việc xảy ra chỉ vài ngày sau khi Trump ra lệnh điều động Vệ binh Quốc gia đến Portland, nói thành phố này như "bị tàn phá bởi chiến tranh".

Người biểu tình bắt đầu tập trung đông đảo trên một con phố duy nhất, ngay bên ngoài một cơ sở thực thi luật nhập cư.

Căng thẳng dâng cao và một nhân viên nhập cư đã xịt chất hóa học vào một người biểu tình, nhằm thẳng vào quạt hút gió của bộ trang phục ếch bơm hơi.

Người biểu tình, Seth Todd, đã đáp lại bằng một câu nói đùa, nói rằng anh đã từng nếm "món tamales cay hơn nhiều".

Nhưng vụ việc đã lan truyền nhanh chóng trên mạng.

Trang phục của Todd không quá lạ lẫm đối với Portland, thành phố nổi tiếng với văn hóa lập dị và các cuộc biểu tình của phe cánh tả ưa thích sự phi lý – các lớp yoga công cộng và các bài tập thể dục nhịp điệu kiểu thập niên 80, và các nhóm đạp xe khỏa thân.

Phương châm không chính thức của thành phố là "Hãy giữ cho Portland kỳ quặc".

Con ếch thậm chí còn đóng một vai trò trong cuộc chiến pháp lý sau đó giữa chính quyền Trump và thành phố, vốn cho rằng việc triển khai Lực lượng Vệ binh Quốc gia là bất hợp pháp.

Trong khi tòa án phán quyết vào tháng 10 rằng Trump có quyền triển khai quân đội, một thẩm phán đã phản đối. Ý kiến của bà, thuộc phe thiểu số, nói rằng "những người biểu tình vốn được biết đến với các trang phục gà, trang phục ếch bơm hơi, hoặc không mặc gì cả khi bày tỏ sự bất đồng với các phương pháp được ICE triển khai".

"Những người quan sát có thể bị cám dỗ coi phán quyết của phe đa số – vốn chấp nhận cách chính phủ mô tả Portland như một 'vùng chiến sự' – thật nực cười", thẩm phán Susan Graber viết. "Nhưng quyết định ngày hôm nay không chỉ đơn thuần là nực cười".

Việc triển khai của Trump đã bị tòa án "chặn vĩnh viễn" chỉ một tháng sau đó và quân đội được cho là đã rời khỏi khu vực này.

Nhưng đến lúc đó, con ếch đã trở thành một biểu tượng chống chính quyền mạnh mẽ của phe cánh tả.

Trang phục này đã được nhìn thấy trên khắp đất nước tại các cuộc biểu tình Không Vua (No Kings) vào mùa thu năm ngoái.

Ngoài ra còn có những con ếch – và kỳ lân, kỳ nhông và khủng long – ở San Diego, Atlanta và Boston.

Chúng xuất hiện tại những thị trấn nhỏ như Williamsport ở bang Pennsylvania và cả những thành phố lớn như Tokyo và London.

Bộ trang phục ếch hết hàng trên Amazon và giá tăng cao.

Kiểm soát dư luận

Điều gắn kết hai chú ếch – Pepe và Portland – là sự tương tác giữa hình ảnh con ếch hoạt hình hài hước, vô hại và một ý nghĩa chính trị sâu sắc hơn.

Đây là điều mà các nhà khoa học chính trị gọi là "chiến thuật vui nhộn".

Chiến lược này dựa trên cái mà ông Bogad gọi là "hình ảnh không thể cưỡng lại" – thường ngớ ngẩn, đó là một màn trình diễn "dễ mến và quyến rũ" khiến người khác chú ý tới ý tưởng của bạn mà không cần giải thích rõ ràng.

Đó có thể là bộ trang phục ngớ ngẩn bạn mặc, biểu tượng bạn vẽ hay meme bạn chia sẻ.

Ông Bogad vừa là chuyên gia về chủ đề này vừa là một người thực hành kỳ cựu.

Ông đã viết một cuốn sách về chủ đề này, có tên Biểu diễn mang tính chiến thuật : Lý thuyết và Thực hành của Trò chơi Nghiêm túc và đã thuyết giảng tại các hội thảo trên khắp thế giới.

"Bạn có thể quay trở lại thời Trung cổ – khi con người bị thống trị, họ sử dụng sự phi lý để nói lên một chút sự thật và vẫn có thể phủ nhận một cách hợp lý".

Theo ông Bogad, ý tưởng của cách tiếp cận này gồm ba khía cạnh chính.

Khi người biểu tình đối đầu với một đối thủ quyền lực, một bộ trang phục ngớ ngẩn lại kiểm soát cách nhìn nhận sự việc.

"Nếu bạn đáp trả bằng bạo lực, trông sẽ càng tệ hơn", ông nói.

Thứ hai, một hình ảnh có thể tạo ra tông màu nhất định cho những người trong phong trào và các ủng hộ viên tiềm năng.

Trong trường hợp Portland, "nó giống như một buổi khiêu vũ hóa trang cực đoan và tất cả chúng ta đều được mời tham gia", ông Bogad nói.

Điều quan trọng, chiến thuật kiểu này có thể tạo ra vỏ bọc chính trị cho những lời chỉ trích.

Đôi khi, điều này thể hiện qua các meme chính trị với lý do "chỉ là một trò đùa" – như một cách phòng thủ trước những người chỉ trích có thể coi quan điểm của bạn là nguy hiểm.

Nhưng, theo ông Bogad, nó đặc biệt hữu ích trong những hoàn cảnh mà việc chỉ trích chính quyền có thể trở nên nguy hiểm.

Một bộ trang phục ếch được nhìn thấy ở Berlin trong các cuộc biểu tình Không Vua (No Kings)

Ông chỉ ra Otpor, phong trào biểu tình ủng hộ dân chủ của Serbia, đã hỗ trợ các nỗ lực lật đổ nhà độc tài Nam Tư Slobodan Milosevic năm 2000 thông qua các trò đùa và hài kịch đường phố.

Trong nhiều năm, những người chỉ trích Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã chia sẻ hình ảnh Winnie the Pooh (Gấu Pooh) để thể hiện sự phản đối của họ trên mạng, nơi những lời chỉ trích thẳng thắn hơn có thể bị kiểm duyệt.

Những người biểu tình ủng hộ dân chủ ở Hong Kong cũng đã sử dụng hình ảnh Pepe, mà không biết về tính chính trị của nhân vật này ở Mỹ.

"Tất nhiên, những kẻ độc tài không thích bị chế giễu", ông nói.

Loại biểu tượng này hiệu quả bởi vì "ngay cả khi không cần hô khẩu hiệu, bạn cũng đang làm suy yếu kịch bản của chế độ độc tài".

Tại quê nhà Oregon, một nhóm người dân Portland đã tận dụng tối đa sự nổi tiếng lan truyền trên mạng và cùng nhau thành lập Chiến dịch Bơm hơi (Operation Inflation), chuyên thu thập và phân phát trang phục bơm hơi cho những người biểu tình.

Họ đã lập một trang web nơi những người ủng hộ có thể góp 35 đô la để mua những bộ đồ "cho các thành viên cộng đồng mặc tại các địa điểm biểu tình chống ICE nhằm giúp làm xẹp (chơi chữ) căng thẳng xung quanh các cuộc biểu tình".

Brooks Brown, một trong những người đồng sáng lập Chiến dịch bơm hơi cho biết mục đích là để "thay đổi câu chuyện đang được kể" bởi chính quyền Trump, rằng tất cả những người biểu tình đều là một phần của đám đông bạo lực.

"Công việc của chúng tôi là xây dựng một sân khấu khác và buộc họ phải lên sân khấu của chúng tôi", ông nói.

Brown cho biết những hình nộm bơm hơi có điểm tương đồng với thời kỳ Phong trào Dân quyền những năm 1960, khi những người biểu tình thường mặc chỉnh tề và ngồi bất động khi bị những người phản đối quấy rối và bị cảnh sát bắt giữ.

Ông Brown nói rằng Pepe "từng là biểu tượng phát xít của 4chan. Và giờ đây chúng tôi đang lấy lại biểu tượng này. Hay đấy chứ".

Đến cuối tháng 10, nhóm của ông đã mua hơn 350 bộ trang phục và đang lên kế hoạch lập "đường ống" (pineline) để gửi đồ tiếp tế đến các thành phố khác, nơi những con ếch bơm hơi đã được sử dụng trong các cuộc biểu tình.

Từng đồng nghĩa với cánh hữu, chú ếch Portland giờ đây đôi khi được gọi là "Ếch Antifa" trên mạng – ám chỉ phong trào cánh tả phi tập trung, đối lập với nhóm cực hữu từng bị Trump xếp vào nhóm khủng bố trong nước.

Các meme mô tả nó chiến đấu với Pepe, hai con ếch so tài giành sự chú ý của cả quốc gia.

Laura Blasey, Max Matza

Nguồn : BBC, 29/12/2025