"Kinh doanh" hòa bình kiểu Trump: Bài học từ xung đột Thái-Cam Bốt cho đến chiến tranh Ukraina (Thu Hằng RFI)
Trong vòng chưa đầy một năm, tổng thống Trump làm trung gian cho ít nhất 6 thỏa thuận ngừng bắn, hòa bình (Thái Lan-Cam Bốt, Rwanda-CHDC Congo, Israel-Hamas, Israel-Iran, Ấn Độ-Pakistan, Armenia-Azerbaidjan) và đang gây áp lực để buộc Nga và Ukraina ngừng bắn.
“Kinh doanh” hòa bình kiểu Trump
Một điểm chung trong tất cả những thỏa thuận này là “hòa bình đạt được là nhờ ảnh hưởng mạnh mẽ của Mỹ đối với những bên khác”, theo giải thích của Mark Cogan, phó giáo sư nghiên cứu về hòa bình và xung đột tại Đại học Kansai Gaidai ở Osaka, Nhật Bản với tạp chí TIME ngày 09/12. Nói một cách khác, tổng thống Trump sử dụng quan hệ thương mại làm đòn bẩy gây sức ép chính trị để “ép” đối tác ký thỏa thuận, theo kiểu “nếu không thì sẽ bị...”.
Ví dụ, mức thuế đối ứng được tổng thống Mỹ áp dụng trong thỏa thuận biên giới giữa Cam Bốt và Thái Lan. Đằng sau thỏa thuận gữa Rwanda và CHDC Congo là lời hứa Mỹ được khai thác đất hiếm ở Congo. Một số thỏa thuận ngừng bắn giữa Israel-Hamas hoặc giữa Armenia-Azerbaidjan... đều quy định Mỹ trong vai trò nhà giám sát. Tuy nhiên, theo chuyên gia Mark Cogan, do “hòa bình chỉ là vấn đề giao dịch”, cho nên không giải quyết được khủng hoảng một cách triệt để hoặc gốc rễ của xung đột. Kết quả đạt được bằng cách tiếp cận đơn phương - đôi khi cản trở các định chế đa phương và các cơ chế áp dụng - trở nên bất trắc, đặc biệt là trong các cuộc xung đột có từ lâu và phức tạp.
Trường hợp Cam Bốt và Thái Lan tái xung đột ở biên giới, khiến hơn một nửa triệu dân phải sơ tán ngày 10/12 là trường hợp cụ thể và khiến thỏa thuận ký tháng 10/2025, chưa kịp ráo mực, đã có nguy cơ thất bại. Tổng thống Trump tưởng chừng chỉ cần một cú điện thoại là hai nước nghe lời “chấm dứt” xung đột. Điều này càng cho thấy sự thiếu hiểu biết của ông Trump về nội tình hai nước.
Thiếu hiểu biết về nội tình chính trị
Nhìn rộng hơn thì “những tính toán chính trị quốc gia quan trọng hơn là hòa bình”, theo giải thích của ông Cogan. Su Mon, nhà phân tích chính về Châu Á-Thái Bình Dương tại dự án ACLED, đánh giá với trang Bloomberg : “Tại nhiều nước Đông Nam Á, các nhà lãnh đạo chính trị cần một vấn đề nào đó để duy trì sự ủng hộ của công chúng đối với chế độ. Một mối đe dọa từ bên ngoài luôn góp phần củng cố sự đoàn kết giữa chính phủ và nhân dân”. Bangkok khẳng định “kiên quyết bảo vệ lợi ích quốc gia, bảo đảm an ninh và chủ quyền”. Cam Bốt coi Thái Lan là “những kẻ xâm lược” đã bắn vào lãnh thổ Cam Bốt “để buộc chúng ta đáp trả... và phá hủy thỏa thuận ngừng bắn”.
“Hòa bình theo kiểu của Trump”, được chuyên gia Mark Cogan cho rằng “chỉ là ngừng bạo lực và khởi đầu cho việc triển khai một giải pháp chính trị. Vấn đề ở chỗ đó chỉ là hòa bình tương đối”. Liệu xung đột tái diễn giữa Thái Lan và Cam Bốt có khiến tổng thống Mỹ phải thận trọng hơn về thỏa thuận hòa bình giữa Ukraina và Nga ?
Dù sao “hòa bình kiểu Trump” sẽ không dễ áp dụng trong cuộc chiến của Nga ở Ukraina. Kiev ở thế yếu, nhưng cuộc chiến không chỉ liên quan đến một mình Ukraina, mà cả châu Âu và liên minh quân sự Bắc Đại Tây Dương-NATO. Tổng thống Zelensky bị ép cắt đất cho Nga nhưng Hiến Pháp và người dân không cho phép.
Về phía Nga, liệu có gì bảo đảm rằng điện Kremlin sẽ không lợi dụng “được đằng chân lân đằng đầu” khi được Mỹ thỏa mãn mọi điều kiện. Nga không giống như những nước nhỏ mà tổng thống Trump đứng ra làm trung gian, mà là một cường quốc quân sự, đang gây dựng mạng lưới phương Nam dù bị phương Tây cô lập. Cuối cùng, từ đầu các cuộc đàm phán đến nay, tổng thống Trump đang thực hiện những yêu cầu của Matxcơva và ông Putin mới là người cầm trịch.
Thu Hằng | RFI Tiếng Việt
10/12/2025
