2025 : Năm của những phong trào phản kháng Gen Z (Minh Phương)

Trong vòng hai mươi tháng, họ đã "hạ bệ" các chính phủ của Bangladesh, Nepal, Mông Cổ và Madagascar. Họ đã khiến hoặc vẫn đang khiến các chính phủ đương nhiệm phải run sợ ở Mexico, Serbia, Sri Lanka, Togo, Maroc, Paraguay, Philippines, Cameroon, Ecuador, Kenya, Thái Lan, Iran, Indonesia, Maldives và Đông Timor. Và dự kiến danh sách này sẽ còn dài thêm. Vậy họ là ai ?

2025 : Năm của những phong trào phản kháng Gen Z • RFI Tiếng Việt

Đó là những người trẻ sinh từ năm 1997-2012, hay còn được biết đến là thế hệ Zoomer hay Gen Z. Chiếm không dưới một phần tư dân số nhân loại, những người trẻ này đang biểu tình, tuần hành, thậm chí tấn công các trung tâm quyền lực tại khoảng hai mươi quốc gia trải rộng trên ba châu lục.

Các cuộc biểu tình lớn của Gen Z trong năm 2025

Đầu tiên phải kể tới phong trào phản kháng ở Indonesia. Từ tháng 2, hàng ngàn người trẻ Indonesia đã xuống đường phản đối các đợt cắt giảm ngân sách quy mô lớn của tổng thống Prabowo. Trả lời AFP, Bhima Yudhistira Adhinegara, giám đốc điều hành của Trung tâm Nghiên cứu về Luật pháp và Kinh tế (Center of Economic and Law Studies), cho rằng người dân Indonesia đang ngày càng thất vọng về tình trạng sức mua giảm sút, thiếu cơ hội việc làm và thuế khóa bất bình đẳng.

Sau đó, tới tháng 8, hàng trăm người biểu tình lại tập trung bên ngoài tòa nhà Quốc hội hôm 25/08. Người dân bất mãn với các đặc quyền quá đáng dành cho các nghị sĩ, bao gồm khoản trợ cấp nhà ở cao gấp gần 10 lần mức lương tối thiểu của người dân tại thủ đô. Căng thẳng lên cao khi một xe cảnh sát đâm chết một tài xế công nghệ, trong lúc người này đang giao hàng gần một địa điểm biểu tình, hôm 28/08.

Kế đó là cuộc biểu tình tại Thổ Nhĩ Kỳ, diễn ra vào tháng 3, trong bối cảnh thị trưởng Istanbul, Ekrem İmamoğlu, thuộc phe đối lập, bị cáo buộc tham nhũng và bị bắt giữ không lâu sau khi ông tuyên bố ra tranh cử tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ năm 2028. Nhiều người xem quyết định này như một mưu toan chính trị của đảng cầm quyền Công lý và Phát triển (AKP) nhằm loại bỏ một nhân vật đối lập then chốt.

Theo Le Monde, sau khi ông Imamoglu bị bắt, chính quyền của tổng thống Recep Tayyip Erdogan đã hủy bỏ bằng đại học của ông và vụ việc đã châm ngòi cho các cuộc biểu tình tại Đại học Istanbul, nơi ông từng theo học, trước khi lan rộng ra toàn quốc. Sinh viên từ các trường đại học hàng đầu của Thổ Nhĩ Kỳ đã tham gia phong trào, biến một phản ứng mang tính địa phương thành một phong trào mang tầm vóc quốc gia.

Hai tháng sau, đến ngày 14/05, cơn bão phẫn nộ của Gen Z đã lan đến Ulaanbaatar, thủ đô Mông Cổ, sau khi xuất hiện những thông tin về lối sống xa hoa của con trai thủ tướng đương nhiệm Luvsannamsrai Oyun-Erdene. Vụ việc lên đến đỉnh điểm khi vị hôn thê của con trai thủ tướng lên mạng khoe túi xách xa xỉ, nhẫn kim cương và xe Mercedes-Benz.

Nhưng quan trọng hơn, những cuộc biểu tình này cũng là cách mà người trẻ phản ứng trước những mối quan ngại sâu xa, liên quan đến tình trạng tham nhũng của chính phủ, bất bình đẳng xã hội, cũng như ảnh hưởng sâu rộng của giới tinh hoa chính trị và gia đình họ.

Tới tháng 9, một đất nước khác tại Châu Á lại bị rung chuyển vì làn sóng biểu tình của Gen Z. Sau khi ra lệnh cấm mạng xã hội, chính quyền của thủ tướng Nepal đã vấp phải làn sóng phản đối dữ dội hơn bao giờ hết. Tuy nhiên, nguyên nhân thực sự đằng sau các cuộc biểu tình ở Nepal đến từ tình trạng tham nhũng và "con ông cháu cha".

Tòa nhà Quốc hội Nepal bị người biểu tình đốt trong tháng 9/2025 – Ảnh minh họa

Thời điểm mạng xã hội bị cấm ở Nepal cũng trùng hợp với sự nổi lên ngày càng mạnh mẽ của phong trào đăng tải hình ảnh, video về con cái của các lãnh đạo chính trị, cáo buộc họ dùng tiền thuế của dân cho cuộc sống xa hoa. Trong các đoạn video đó, con cái của các chính trị gia Nepal xuất hiện trong các bữa tiệc, bên cạnh những chiến xe hạng sang và những bộ đồ hàng hiệu, đan xen với hình ảnh người dân chịu cảnh sạt lở, động đất, nghèo đói triền miên, và những lao động phải rời bỏ làng quê để tìm kiếm tương lai tốt đẹp hơn nơi đất khách.

Cũng trong tháng 9, tại thủ đô Antananarivo, ở Madagascar, hàng ngàn người trẻ tuổi xuống đường, giơ cao đèn pin điện thoại, ban đầu là để phản đối tình trạng cúp điện và cúp nước trên diện rộng và tình trạng nghèo đói cùng cực ở một bộ phận lớn dân số Madagascar. Hưởng ứng những lời kêu gọi của phong trào Gen Z Mada được loan tải rộng rãi trên mạng xã hội, các cuộc biểu tình tự phát dần lan rộng, thể hiện sự phẫn nộ đối với giới lãnh đạo đất nước, sự bất mãn về tình trạng dịch vụ công yếu kém, lên án tình trạng tham nhũng và nạn gia đình trị.

Vẫn tại Châu Phi, cuộc biểu tình hồi cuối tháng 9 ở Morocco là tập hợp các phong trào quần chúng tại nhiều thành phố trên cả nước. Theo Le Monde, các cuộc biểu tình được dẫn dắt bởi người trẻ trên không gian mạng xã hội, phản ánh sự bất mãn của họ về tình hình kinh tế, tham nhũng tràn lan, tỷ lệ thất nghiệp cao và tự do ngôn luận bị bóp nghẹt. Nhà nước dành các khoản đầu tư tốn kém vào cơ sở hạ tầng cho các sự kiện thể thao quốc tế, trong khi những dịch vụ công như giáo dục và y tế bị xuống cấp. Người trẻ cũng bất mãn với lối sống xa hoa của gia đình thủ tướng Aziz Akhannouch.

Các cuộc biểu tình năm 2025 tại Cameroon diễn ra từ giữa tháng 10 đến đầu tháng 11, trong bối cảnh xuất hiện các tin đồn về gian lận bầu cử. Theo Le Figaro, tổng thống thống Paul Biya, cầm quyền từ năm 1982, được dự đoán thua xa trước đối thủ chính Maurice Kamto, người từng ra tranh cử trong kỳ bầu cử trước đó. Tuy nhiên, đơn ứng cử của Maurice Kamto bị Hội đồng Hiến pháp Cameroon bác bỏ.

Những phong trào phản kháng của họ hoàn toàn đi ngược lại với những điều người ta vẫn mô tả Gen Z là thờ ơ, lười biếng, ỷ lại hay phi chính trị. Không ít người tự hỏi vì sao lại có nhiều phong trào phản kháng dữ dội như vậy ở thế hệ này, trong khi mà những người trẻ này dường như có được một cuộc sống đầy đủ và sung túc hơn các thế hệ đi trước. Nhưng Gen Z có thực là một thế hệ sung sướng ?

Gen Z có thực là một thế hệ sung sướng ?

Trên tờ Les Echos, chuyên gia Jacques Attali, cựu cố vấn đặc biệt của tổng thống François Mitterrand, nhận định rằng những người trẻ này thực ra là "những người thua thiệt lớn nhất của tương lai", bởi vì thế giới mà các thế hệ đi trước để lại cho họ kém hấp dẫn hơn rất nhiều so với thế giới mà cha mẹ họ từng có và từng có thể kỳ vọng ở cùng độ tuổi.

Ít có triển vọng thay đổi vị thế xã hội, ít cơ hội sở hữu nhà ở, bất bình đẳng xã hội đè nặng lên họ còn nhiều hơn cả lên cha mẹ họ. Họ sống trong một thế giới nghề nghiệp cạnh tranh hơn rất nhiều, nơi yêu cầu kỹ năng rộng hơn, còn kiến thức đào tạo thì nhanh chóng bị lỗi thời.

Xét đến tương lai xa hơn thì tình hình còn bi quan hơn nữa. Lương hưu của họ không còn được bảo đảm ; họ thừa hưởng một khoản nợ công khổng lồ đến mức khó tưởng tượng, được tích tụ để tài trợ cho mức sống của cha mẹ họ. Họ biết rằng mình sẽ hứng chịu trực tiếp và toàn diện những hệ quả của biến đổi khí hậu, suy giảm đa dạng sinh học, ô nhiễm, thực phẩm công nghiệp hóa. Họ cũng ý thức rõ rằng một bối cảnh địa chính trị toàn cầu cực kỳ đáng lo ngại đang chờ đợi họ phía trước. Không có gì đáng ngạc nhiên khi số người thuộc thế hệ Z cảm thấy bị áp lực, hoang mang và lạc lối trong các dạng thức gây nghiện, lại đông đảo hơn nhiều so với các thế hệ trước.

(Nguồn : Le Monde, Le Figaro, Les Echos, AFP)

Minh Phương