Hoạt động của gián điệp Trung Quốc tại Anh thực sự như thế nào ? (Gordon Corera)
Một câu hỏi mà các đời chính phủ đã phải vật lộn tìm câu trả lời : mối đe dọa thực sự mà Trung Quốc đặt ra cho Vương quốc Anh là gì ?
Nỗ lực tìm kiếm câu trả lời có thể đã góp phần vào sự thất bại chấn động của vụ án hai công dân Anh Christopher Cash và Christopher Berry - những người bị buộc tội làm gián điệp cho Trung Quốc và bị truy tố theo đạo luật bí mật nhà nước của Anh.
Cả hai đều phủ nhận thực hiện hành vi sai trái - nhưng việc các cáo buộc bị hủy bỏ vào tháng trước đã châm ngồi cho làn sóng phẫn nộ trong dư luận chính trị.
Kể từ đó, các công tố viên và quan chức đã đưa ra những giải thích trái ngược nhau về việc liệu sự thiếu quyết tâm hay miễn cưỡng trong việc coi Trung Quốc là mối đe dọa an ninh quốc gia hiện hữu có dẫn đến việc rút lại các cáo buộc hay không. Vài ngày trước, Tổng chưởng lý Lord Hermer còn đổ lỗi cho luật pháp "lỗi thời" về thất bại của vụ án.
Tuy nhiên, tất cả những điều này làm dấy lên câu hỏi : hoạt động gián điệp của Trung Quốc trong thế giới hiện đại diễn ra như thế nào ?
Ở một cấp độ, Trung Quốc tiến hành gián điệp trong khuôn khổ truyền thống gắn liền với thời Chiến tranh Lạnh, với việc sử dụng điệp viên có vỏ bọc là các nhà ngoại giao và tuyển mộ người để tuồn bí mật.
Bản khai của một phó cố vấn an ninh quốc gia, được cung cấp cho các công tố viên điều tra vụ án Cash và Berry (hiện đã bị hủy bỏ), đã mô tả rõ loại hình hoạt động này.
"Các Cơ quan Tình báo Trung Quốc quan tâm đến việc thu thập thông tin từ nhiều nguồn, bao gồm các nhà hoạch định chính sách, nhân viên chính phủ và các thiết chế dân chủ, và có thể chớp thời cơ để thu thập tất cả những gì họ có thể."
Tuy nhiên, điều đáng chú ý là : Hầu như quốc gia nào cũng thực hiện kiểu gián điệp này - việc muốn có được cái nhìn sâu sắc về hoạt động của các nước khác là chuyện đã tồn tại từ lâu.
Ngay cả Anh cũng tiến hành hoạt động gián điệp tương tự nhằm vào Trung Quốc (điều mà Bắc Kinh đã công khai phàn nàn). Khi các quốc gia phát hiện, thường sẽ có tranh cãi công khai, nhưng cả hai bên đều ngầm hiểu rằng đó là chuyện bình thường.
Nhưng phạm vi hành vi của Trung Quốc đang khiến các quan chức an ninh lo ngại.
"Đừng suy nghĩ quá nhiều theo khuôn mẫu cứng nhắc về điệp viên đeo thẻ, đóng tại đại sứ quán theo kiểu John le Carré", người đứng đầu MI5, Sir Ken McCallum, đã cảnh báo trong một cuộc họp báo về các mối đe dọa an ninh quốc gia hồi đầu tháng trước.
Vì điều thực sự khiến Trung Quốc khác biệt - và nằm ở cốt lõi của vấn đề - là những mối đe dọa an ninh quốc gia mà Trung Quốc tạo ra đã vượt xa các khái niệm gián điệp truyền thống.
Để tăng thêm phần phức tạp của vấn đề, một số mối đe dọa này lại gắn chặt với những lý do khiến nhiều người tin rằng chúng ta cần phải giao hảo với Trung Quốc.
Bộ trưởng Tài chính Rachel Reeves từng nói "việc chọn không hợp tác với Trung Quốc cũng đồng nghĩa với việc không phải là lựa chọn"
Sức mạnh kinh tế của Trung Quốc, chẳng hạn, mang lại nhiều lợi ích tiềm tàng cho một nước Anh đang khát khao tăng trưởng.
Chính phủ Công đảng được cho là đang tìm cách cải thiện quan hệ với Bắc Kinh. Tuy nhiên, việc vừa tìm kiếm lợi ích từ mối quan hệ ấy, vừa xử lý những rủi ro đi kèm, lại là bài toán khó từng khiến nhiều chính phủ trước đây rơi vào thế bế tắc.
Lo ngại ngày càng tăng về ảnh hưởng chính trị
Quy mô khổng lồ của bộ máy tình báo Trung Quốc - lên tới hơn 500 ngàn người nếu tính cả lực lượng hoạt động trong và ngoài nước, theo một số ước tính - cho phép họ tiến hành công việc ở một quy mô lớn hơn hầu hết khả của các quốc gia khác.
Mỗi nước đều có cách sử dụng cơ quan tình báo khác nhau - và cách họ làm phản ánh ưu tiên của nhà nước - và ở Trung Quốc, ưu tiên hàng đầu là bảo đảm sự cai trị liên tục của Đảng Cộng sản.
Trên thực tế, điều đó có nghĩa là Bắc Kinh tìm cách tác động đến các cuộc tranh luận chính trị ở nước ngoài, truy đuổi những người bất đồng chính kiến, thu thập dữ liệu trên diện rộng, và duy trì tăng trưởng kinh tế trong nước.
Tại Anh, những lo ngại về ảnh hưởng chính trị của Trung Quốc ngày càng lớn.
Vào tháng 1/2022, Cơ quan Tình báo Nội địa Anh (MI5) đã phát đi một "cảnh báo về sự can thiệp" liên quan đến các hoạt động của Christine Lee, người bị cho là đã tìm cách thâm nhập vào Quốc hội Anh.
Bà Lee bác bỏ các cáo buộc này. Sau đó, bà khởi kiện MI5 nhưng không thành công. Trước tòa, bà nói rằng cảnh báo của cơ quan nhằm vào bà mang "động cơ chính trị".
MI5 cũng cảnh báo rằng Bắc Kinh đang tìm cách gây dựng mối quan hệ với các chính trị gia địa phương ngay từ giai đoạn đầu trong sự nghiệp, với hy vọng đưa họ vào những vị trí cấp cao hơn trong tương lai - một dấu hiệu cho thấy chiến lược dài hơi và kiên nhẫn của Trung Quốc nhằm xây dựng sức ảnh hưởng.
Trong trường hợp này, mục tiêu không phải là đánh cắp bí mật hay thu thập thông tin, mà là tác động đến các cuộc tranh luận chính trị - đưa những người có ảnh hưởng vào vị trí quyền lực, những người có xu hướng nhìn nhận các vấn đề và thế giới theo hướng có lợi cho Trung Quốc.
Một lĩnh vực khác khiến các quan chức an ninh Anh lo ngại là xu hướng của Trung Quốc trong việc theo dõi và giám sát những người bất đồng chính kiến ở nước ngoài – còn gọi là đàn áp xuyên quốc gia. Đây từ lâu đã là nội dung trọng tâm của cơ quan tình báo Trung Quốc, đặc biệt tập trung vào các nhóm vận động cho Tây Tạng.
Tuy nhiên, việc nhiều nhà hoạt động trẻ ủng hộ dân chủ từ Hong Kong xuất hiện tại Anh - sau khi Bắc Kinh thực hiện đàn áp - đã làm dấy lên thêm lo ngại.
Theo MI5, cảnh sát Hong Kong đã treo thưởng cho việc bắt giữ hơn một chục nhà hoạt động ủng hộ dân chủ hiện đang sống tại Anh.
Đã có sự gia tăng số lượng báo cáo cáo về hành vi quấy rối và theo dõi.
Bắc Kinh luôn bác bỏ các cáo buộc gián điệp, cho rằng đó là "âm mưu nhằm bôi nhọ" Trung Quốc.
"Trung Quốc không bao giờ can thiệp vào công việc nội bộ của các nước khác và luôn hành động một cách công khai, minh bạch", Đại sứ quán Trung Quốc tại London từng tuyên bố.
Trong một tuyên bố được đưa ra đầu tháng này, cơ quan nêu thêm rằng :
"Cái gọi là 'vụ gián điệp Trung Quốc' do phía Anh thổi phồng hoàn toàn là sản phẩm bịa đặt và tự dàn dựng. Trung Quốc kịch liệt lên án điều này…
"Sự phát triển của Trung Quốc là cơ hội cho thế giới, chứ không phải mối đe dọa đối với bất kỳ quốc gia nào. Chúng tôi phản đối mọi âm mưu bôi nhọ Trung Quốc bằng cách thêu dệt các cáo buộc vô căn cứ về hoạt động gián điệp hoặc thổi phồng cái gọi là 'mối đe dọa Trung Quốc'".
Gián điệp mạng tinh vi
Trung Quốc đã nhiều lần bị coi là có liên quan tới các chiến dịch mạng quy mô lớn. Một phần trong số nằm trong khuôn khổ các hình thức gián điệp hiện đại - đánh cắp bí mật.
Năm ngoái, Bắc Kinh bị cáo buộc tìm cách xâm nhập vào hệ thống thư điện tử của các nghị sĩ Anh.
"Tại thời điểm đó, Trung Quốc là mối đe dọa kinh tế đối với an ninh của chúng ta và là một thách thức mang tính thời đại", Thủ tướng khi đó là ông Rishi Sunak phát biểu, dù ông tránh chính thức gọi Bắc Kinh là một 'mối đe dọa'.
Đến tháng Tám, Anh rốt cuộc cũng đã xác nhận điều mà nhiều người đã nghi ngờ - quốc gia này đã trở thành mục tiêu của một chiến dịch gián điệp tinh vi có bí danh là Salt Typhoon, nhắm vào các công ty viễn thông trên khắp thế giới.
Chính phủ Anh giữ kín thông tin cụ thể về những đối tượng bị tấn công, và chỉ lên tiếng cùng với hơn chục quốc gia khác sau nhiều tháng thảo luận nội bộ về cách thức công bố vụ việc.
"Dữ liệu bị đánh cắp trong chiến dịch này có thể cho phép cơ quan tình báo Trung Quốc xác định và theo dõi việc liên lạc và di chuyển của các mục tiêu trên khắp toàn cầu" trung tâm An ninh Mạng Quốc gia của Anh, một cơ quan thuộc Sở Chỉ huy thông tin của Chính phủ, từng cảnh báo trong một tuyên bố.
Tại Mỹ, chính quyền đã lên tiếng từ nhiều tháng trước, và theo các báo cáo, nhiều chính trị gia cấp cao – bao gồm cả Tổng thống Donald Trump và Phó Tổng thống JD Vance - đã bị nhắm tới trong kỳ bầu cử năm 2024.
Cơn đói dữ liệu 'đáng lo ngại'
Tại Anh, kế hoạch xây dựng Đại sứ quán Trung Quốc mới tại khuôn viên Tòa Royal Mint ở London đã gây chú ý vì lo ngại nơi này có thể bị lợi dụng cho hoạt động do thám thông qua việc khai thác các đường cáp dữ liệu chạy ngầm bên dưới.
Tuy nhiên, một số quan chức an ninh cho rằng nguy cơ không cao đến vậy – không chỉ vì những đường cáp này có thể được bảo vệ và giám sát – mà còn vì khả năng gián điệp mạng quy mô lớn của Bắc Kinh.
Thực chất, Trung Quốc đã chứng minh được năng lực thu thập dữ liệu từ xa thông qua các đòn tấn công mạng.
Dù vậy, kiểu tấn công đó vẫn nằm trong phạm vi các hoạt động gián điệp giữa các quốc gia, vốn cũng là điều mà các chính phủ phương Tây từng tiến hành.
Thực ra, những tiết lộ của cựu nhân viên hợp đồng Edward Snowden về quy mô nghe lén kỹ thuật số của Anh và Mỹ có thể chính là yếu tố khiến Trung Quốc trở nên tham vọng hơn trên không gian mạng.
Tuy nhiên, trong lĩnh vực này, mối lo ngại thực sự còn rộng hơn thế.
Điều đáng chú ý trong các hoạt động tình báo mạng của Trung Quốc là "cơn đói dữ liệu" ở quy mô khổng lồ. Bắc Kinh theo đuổi cái gọi là dữ liệu khối lớn - tức những bộ dữ liệu quy mô lớn có thể bao gồm thông tin tài chính, cá nhân, y tế hoặc nhiều loại dữ liệu khác. Đây là điều khiến các cơ quan an ninh phương Tây đặc biệt lo ngại.
"Trung Quốc đã cố gắng thu thập dữ liệu ở cấp độ toàn dân Anh", ông Ciaran Martin, cựu Giám đốc Trung tâm An ninh Mạng Quốc gia Anh, nói.
"Việc này có thể dùng để huấn luyện trí tuệ nhân tạo, giúp họ hiểu rõ hơn về đất nước chúng ta, gây ảnh hưởng đến dư luận, hoặc thậm chí xác định điểm yếu của từng cá nhân cũng như của xã hội nói chung",
"Những hoạt động này không phải lúc nào cũng được tiến hành một cách hiệu quả, nhưng khác biệt hoàn toàn với kiểu gián điệp 'truyền thống' nhằm vào chính phủ và chính trị, điều mà hầu như quốc gia nào cũng thực hiện.
"Điều khiến Trung Quốc nổi bật là mức độ táo bạo trong một số hoạt động gián điệp của họ".
Một phần dữ liệu này bị đánh cắp, nhưng cũng có trường hợp dữ liệu được cho là được thu thập thông qua các công ty Trung Quốc có tiếp cận với thị trường phương Tây.
Cơn sóng nỗ lực 'dụ dỗ học giả'
Có một yếu tố khiến các quan chức an ninh quốc gia gặp nhiều khó khăn nhất khi đối phó với Trung Quốc : đó là làm sao cân bằng giữa rủi ro và lợi ích từ sức mạnh kinh tế ngày càng lớn của nước này.
Một trong những ưu tiên hàng đầu của chính quyền Trung Quốc - cũng như của cơ quan tình báo nước này - là đảm bảo tăng trưởng kinh tế.
Các nhà quan sát thường nhắc đến một thỏa thuận ngầm : công chúng Trung Quốc sẵn sàng chấp nhận sự thiếu vắng tương đối của tự do chính trị và sự tiếp diễn của chế độ một đảng, miễn là nhà nước tiếp tục mang lại lợi ích kinh tế.
Đó cũng là một trong những lý do khiến Trung Quốc trong nhiều thập niên qua tích cực theo đuổi, không chỉ các bí mật chính trị và ngoại giao, mà cả các bí mật kinh tế - theo cách mà các nước phương Tây không làm.
Đôi khi, đó là các bí mật thương mại của doanh nghiệp - từ thiết kế sản phẩm mới cho tới các vị thế đàm phán.
Có những loại thông tin nhạy cảm tuy không phải là "bí mật quốc gia", chẳng hạn như nghiên cứu công nghệ cao về một vật liệu tiên tiến tại trường đại học, có thể ứng dụng cho cả mục đích quân sự lẫn dân sự.
MI5 cho biết cơ quan này đang xử lý "một cơn sóng liên tục các nỗ lực lôi kéo giới học giả Anh" để tiếp cận công nghệ họ đang phát triển – thường bắt đầu bằng những tiếp xúc thông qua các mạng lưới nghề nghiệp như LinkedIn.
Trong nhiều thập niên qua tích cực theo đuổi, không chỉ các bí mật chính trị và ngoại giao, mà cả các bí mật kinh tế - theo cách mà các nước phương Tây không làm
"Trong một thế giới mà 'DNA' của sức mạnh kinh tế và quân sự được cấu thành từ những con số 0 và 1 [tức thông tin kỹ thuật số], thì khi các tài sản trí tuệ cốt lõi và tri thức về quy trình bị rò rỉ, cả một ngành công nghiệp có thể bị đảo lộn - và theo đó là sự dịch chuyển của việc làm, vốn đầu tư và đòn bẩy địa chính trị", ông Andrew Badger, cựu quan chức tình báo Mỹ và đồng tác giả cuốn sách sắp ra mắt Vụ cướp lớn : Chiến dịch vĩ đại của Trung Quốc nhằm đánh cắp bí mật của nước Mỹ, nhận định.
"Cuộc tranh luận hiện nay ở Anh về cách truy tố gián điệp, siết chặt luật pháp và cân bằng giữa thương mại với an ninh nên bắt đầu từ một sự thật lịch sử : quyền lực kinh tế chỉ có thể được duy trì khi biết gìn giữ bí mật một cách kiên quyết".
Rủi ro khó đo lường nhất
Khi sức mạnh kinh tế của Trung Quốc - đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ cao - tiếp tục tăng lên, một trong những rủi ro khó đo lường nhất là mức độ phụ thuộc của Anh và các nước phương Tây vào Trung Quốc trong các lĩnh vực trọng yếu, bao gồm xe điện và khoáng sản chiến lược dùng trong sản xuất.
Điều này chính là nền tảng của cuộc tranh luận về việc tập đoàn viễn thông Trung Quốc Huawei xây dựng phần lớn hạ tầng mạng 5G của Anh.
Thiết bị của Trung Quốc rẻ hơn và đôi khi được đánh giá là tốt hơn đối thủ - nhưng liệu có tiềm ẩn những rủi ro ?
Một buổi triển lãm của Tập đoàn viễn thông Trung Quốc Huawei dành cho nhà báo ở Thâm Quyến, Trung Quốc
Không chỉ là rủi ro gián điệp, mà nỗi lo còn nằm ở việc sự phụ thuộc vào công nghệ của một quốc gia khác cho nhu cầu thiết yếu hằng ngày sẽ tạo cơ hội cho sự tác động, thậm chí là ép buộc.
Nếu Anh làm điều gì hoặc nói điều gì khiến Bắc Kinh không hài lòng, liệu họ có thể "cắt" nguồn cung hay không ?
Cuối cùng, công nghệ của Huawei - công ty luôn phủ nhận là mối đe dọa an ninh - đã bị loại khỏi mạng 5G. Nhưng Huawei chỉ là công ty Trung Quốc đầu tiên vươn ra toàn cầu, và nay đã có nhiều doanh nghiệp khác.
Vậy liệu có quan trọng không nếu Trung Quốc xây thêm các nhà máy điện hạt nhân mới ? Hoặc trở thành nhà cung cấp công nghệ xanh chính ? Còn việc người dân phụ thuộc vào nền tảng mạng xã hội có nguồn gốc Trung Quốc như TikTok để cập nhật tin tức và thông tin thì sao ?
Đây chính là lĩnh vực thể hiện rõ nhất căng thẳng giữa yêu cầu tăng trưởng kinh tế và bảo đảm an ninh. Trung Quốc là nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, là thị trường xuất khẩu quan trọng và là nguồn đầu tư lớn. Nếu muốn tiếp tục hưởng lợi từ mối quan hệ này, thì việc loại bỏ các công ty Trung Quốc khỏi thị trường Anh sẽ trở nên khó khăn hơn nhiều.
Bất kỳ lệnh cấm toàn diện nào đối với công nghệ hoặc doanh nghiệp Trung Quốc đều sẽ là điều phi lý. Nhưng câu hỏi đặt ra là : chúng ta nên mở cửa đến mức nào ?
Anh còn đối mặt với một thách thức khác. Trong nhiều lĩnh vực nơi lợi ích kinh tế và an ninh quốc gia giao thoa, Mỹ lại đang có lập trường cứng rắn hơn – và Washington đang cố gắng gây sức ép buộc London nối bước.
Điều đó khiến Anh rơi vào thế kẹt giữa áp lực từ cả Trung Quốc và Mỹ, vừa phải tìm cách ứng phó với các mối đe dọa, vừa phải duy trì quan hệ hợp tác hiệu quả.
Tất cả những điều này đều không dễ – và phần lớn không liên quan đến kiểu "gián điệp truyền thống". Trong thế giới mới này, các mối đe dọa rộng lớn và phức tạp hơn rất nhiều.
Nhưng nếu không có một chiến lược rõ ràng, nhất quán và được trình bày một cách tự tin trước vấn đề Trung Quốc, thì chính phủ hiện nay - tương tự như những chính phủ tiền nhiệm - sẽ tiếp tục lúng túng trong việc xác định hướng đi.
Gordon Corera
Nguồn : BBC, 01/11/2025
Nỗ lực tìm kiếm câu trả lời có thể đã góp phần vào sự thất bại chấn động của vụ án hai công dân Anh Christopher Cash và Christopher Berry - những người bị buộc tội làm gián điệp cho Trung Quốc và bị truy tố theo đạo luật bí mật nhà nước của Anh.
Cả hai đều phủ nhận thực hiện hành vi sai trái - nhưng việc các cáo buộc bị hủy bỏ vào tháng trước đã châm ngồi cho làn sóng phẫn nộ trong dư luận chính trị.
Kể từ đó, các công tố viên và quan chức đã đưa ra những giải thích trái ngược nhau về việc liệu sự thiếu quyết tâm hay miễn cưỡng trong việc coi Trung Quốc là mối đe dọa an ninh quốc gia hiện hữu có dẫn đến việc rút lại các cáo buộc hay không. Vài ngày trước, Tổng chưởng lý Lord Hermer còn đổ lỗi cho luật pháp "lỗi thời" về thất bại của vụ án.
Tuy nhiên, tất cả những điều này làm dấy lên câu hỏi : hoạt động gián điệp của Trung Quốc trong thế giới hiện đại diễn ra như thế nào ?
Ở một cấp độ, Trung Quốc tiến hành gián điệp trong khuôn khổ truyền thống gắn liền với thời Chiến tranh Lạnh, với việc sử dụng điệp viên có vỏ bọc là các nhà ngoại giao và tuyển mộ người để tuồn bí mật.
Bản khai của một phó cố vấn an ninh quốc gia, được cung cấp cho các công tố viên điều tra vụ án Cash và Berry (hiện đã bị hủy bỏ), đã mô tả rõ loại hình hoạt động này.
"Các Cơ quan Tình báo Trung Quốc quan tâm đến việc thu thập thông tin từ nhiều nguồn, bao gồm các nhà hoạch định chính sách, nhân viên chính phủ và các thiết chế dân chủ, và có thể chớp thời cơ để thu thập tất cả những gì họ có thể."
Tuy nhiên, điều đáng chú ý là : Hầu như quốc gia nào cũng thực hiện kiểu gián điệp này - việc muốn có được cái nhìn sâu sắc về hoạt động của các nước khác là chuyện đã tồn tại từ lâu.
Ngay cả Anh cũng tiến hành hoạt động gián điệp tương tự nhằm vào Trung Quốc (điều mà Bắc Kinh đã công khai phàn nàn). Khi các quốc gia phát hiện, thường sẽ có tranh cãi công khai, nhưng cả hai bên đều ngầm hiểu rằng đó là chuyện bình thường.
Nhưng phạm vi hành vi của Trung Quốc đang khiến các quan chức an ninh lo ngại.
"Đừng suy nghĩ quá nhiều theo khuôn mẫu cứng nhắc về điệp viên đeo thẻ, đóng tại đại sứ quán theo kiểu John le Carré", người đứng đầu MI5, Sir Ken McCallum, đã cảnh báo trong một cuộc họp báo về các mối đe dọa an ninh quốc gia hồi đầu tháng trước.
Vì điều thực sự khiến Trung Quốc khác biệt - và nằm ở cốt lõi của vấn đề - là những mối đe dọa an ninh quốc gia mà Trung Quốc tạo ra đã vượt xa các khái niệm gián điệp truyền thống.
Để tăng thêm phần phức tạp của vấn đề, một số mối đe dọa này lại gắn chặt với những lý do khiến nhiều người tin rằng chúng ta cần phải giao hảo với Trung Quốc.
Bộ trưởng Tài chính Rachel Reeves từng nói "việc chọn không hợp tác với Trung Quốc cũng đồng nghĩa với việc không phải là lựa chọn"
Sức mạnh kinh tế của Trung Quốc, chẳng hạn, mang lại nhiều lợi ích tiềm tàng cho một nước Anh đang khát khao tăng trưởng.
Chính phủ Công đảng được cho là đang tìm cách cải thiện quan hệ với Bắc Kinh. Tuy nhiên, việc vừa tìm kiếm lợi ích từ mối quan hệ ấy, vừa xử lý những rủi ro đi kèm, lại là bài toán khó từng khiến nhiều chính phủ trước đây rơi vào thế bế tắc.
Lo ngại ngày càng tăng về ảnh hưởng chính trị
Quy mô khổng lồ của bộ máy tình báo Trung Quốc - lên tới hơn 500 ngàn người nếu tính cả lực lượng hoạt động trong và ngoài nước, theo một số ước tính - cho phép họ tiến hành công việc ở một quy mô lớn hơn hầu hết khả của các quốc gia khác.
Mỗi nước đều có cách sử dụng cơ quan tình báo khác nhau - và cách họ làm phản ánh ưu tiên của nhà nước - và ở Trung Quốc, ưu tiên hàng đầu là bảo đảm sự cai trị liên tục của Đảng Cộng sản.
Trên thực tế, điều đó có nghĩa là Bắc Kinh tìm cách tác động đến các cuộc tranh luận chính trị ở nước ngoài, truy đuổi những người bất đồng chính kiến, thu thập dữ liệu trên diện rộng, và duy trì tăng trưởng kinh tế trong nước.
Tại Anh, những lo ngại về ảnh hưởng chính trị của Trung Quốc ngày càng lớn.
Vào tháng 1/2022, Cơ quan Tình báo Nội địa Anh (MI5) đã phát đi một "cảnh báo về sự can thiệp" liên quan đến các hoạt động của Christine Lee, người bị cho là đã tìm cách thâm nhập vào Quốc hội Anh.
Bà Lee bác bỏ các cáo buộc này. Sau đó, bà khởi kiện MI5 nhưng không thành công. Trước tòa, bà nói rằng cảnh báo của cơ quan nhằm vào bà mang "động cơ chính trị".
MI5 cũng cảnh báo rằng Bắc Kinh đang tìm cách gây dựng mối quan hệ với các chính trị gia địa phương ngay từ giai đoạn đầu trong sự nghiệp, với hy vọng đưa họ vào những vị trí cấp cao hơn trong tương lai - một dấu hiệu cho thấy chiến lược dài hơi và kiên nhẫn của Trung Quốc nhằm xây dựng sức ảnh hưởng.
Trong trường hợp này, mục tiêu không phải là đánh cắp bí mật hay thu thập thông tin, mà là tác động đến các cuộc tranh luận chính trị - đưa những người có ảnh hưởng vào vị trí quyền lực, những người có xu hướng nhìn nhận các vấn đề và thế giới theo hướng có lợi cho Trung Quốc.
Một lĩnh vực khác khiến các quan chức an ninh Anh lo ngại là xu hướng của Trung Quốc trong việc theo dõi và giám sát những người bất đồng chính kiến ở nước ngoài – còn gọi là đàn áp xuyên quốc gia. Đây từ lâu đã là nội dung trọng tâm của cơ quan tình báo Trung Quốc, đặc biệt tập trung vào các nhóm vận động cho Tây Tạng.
Tuy nhiên, việc nhiều nhà hoạt động trẻ ủng hộ dân chủ từ Hong Kong xuất hiện tại Anh - sau khi Bắc Kinh thực hiện đàn áp - đã làm dấy lên thêm lo ngại.
Theo MI5, cảnh sát Hong Kong đã treo thưởng cho việc bắt giữ hơn một chục nhà hoạt động ủng hộ dân chủ hiện đang sống tại Anh.
Đã có sự gia tăng số lượng báo cáo cáo về hành vi quấy rối và theo dõi.
Bắc Kinh luôn bác bỏ các cáo buộc gián điệp, cho rằng đó là "âm mưu nhằm bôi nhọ" Trung Quốc.
"Trung Quốc không bao giờ can thiệp vào công việc nội bộ của các nước khác và luôn hành động một cách công khai, minh bạch", Đại sứ quán Trung Quốc tại London từng tuyên bố.
Trong một tuyên bố được đưa ra đầu tháng này, cơ quan nêu thêm rằng :
"Cái gọi là 'vụ gián điệp Trung Quốc' do phía Anh thổi phồng hoàn toàn là sản phẩm bịa đặt và tự dàn dựng. Trung Quốc kịch liệt lên án điều này…
"Sự phát triển của Trung Quốc là cơ hội cho thế giới, chứ không phải mối đe dọa đối với bất kỳ quốc gia nào. Chúng tôi phản đối mọi âm mưu bôi nhọ Trung Quốc bằng cách thêu dệt các cáo buộc vô căn cứ về hoạt động gián điệp hoặc thổi phồng cái gọi là 'mối đe dọa Trung Quốc'".
Gián điệp mạng tinh vi
Trung Quốc đã nhiều lần bị coi là có liên quan tới các chiến dịch mạng quy mô lớn. Một phần trong số nằm trong khuôn khổ các hình thức gián điệp hiện đại - đánh cắp bí mật.
Năm ngoái, Bắc Kinh bị cáo buộc tìm cách xâm nhập vào hệ thống thư điện tử của các nghị sĩ Anh.
"Tại thời điểm đó, Trung Quốc là mối đe dọa kinh tế đối với an ninh của chúng ta và là một thách thức mang tính thời đại", Thủ tướng khi đó là ông Rishi Sunak phát biểu, dù ông tránh chính thức gọi Bắc Kinh là một 'mối đe dọa'.
Đến tháng Tám, Anh rốt cuộc cũng đã xác nhận điều mà nhiều người đã nghi ngờ - quốc gia này đã trở thành mục tiêu của một chiến dịch gián điệp tinh vi có bí danh là Salt Typhoon, nhắm vào các công ty viễn thông trên khắp thế giới.
Chính phủ Anh giữ kín thông tin cụ thể về những đối tượng bị tấn công, và chỉ lên tiếng cùng với hơn chục quốc gia khác sau nhiều tháng thảo luận nội bộ về cách thức công bố vụ việc.
"Dữ liệu bị đánh cắp trong chiến dịch này có thể cho phép cơ quan tình báo Trung Quốc xác định và theo dõi việc liên lạc và di chuyển của các mục tiêu trên khắp toàn cầu" trung tâm An ninh Mạng Quốc gia của Anh, một cơ quan thuộc Sở Chỉ huy thông tin của Chính phủ, từng cảnh báo trong một tuyên bố.
Tại Mỹ, chính quyền đã lên tiếng từ nhiều tháng trước, và theo các báo cáo, nhiều chính trị gia cấp cao – bao gồm cả Tổng thống Donald Trump và Phó Tổng thống JD Vance - đã bị nhắm tới trong kỳ bầu cử năm 2024.
Cơn đói dữ liệu 'đáng lo ngại'
Tại Anh, kế hoạch xây dựng Đại sứ quán Trung Quốc mới tại khuôn viên Tòa Royal Mint ở London đã gây chú ý vì lo ngại nơi này có thể bị lợi dụng cho hoạt động do thám thông qua việc khai thác các đường cáp dữ liệu chạy ngầm bên dưới.
Tuy nhiên, một số quan chức an ninh cho rằng nguy cơ không cao đến vậy – không chỉ vì những đường cáp này có thể được bảo vệ và giám sát – mà còn vì khả năng gián điệp mạng quy mô lớn của Bắc Kinh.
Thực chất, Trung Quốc đã chứng minh được năng lực thu thập dữ liệu từ xa thông qua các đòn tấn công mạng.
Dù vậy, kiểu tấn công đó vẫn nằm trong phạm vi các hoạt động gián điệp giữa các quốc gia, vốn cũng là điều mà các chính phủ phương Tây từng tiến hành.
Thực ra, những tiết lộ của cựu nhân viên hợp đồng Edward Snowden về quy mô nghe lén kỹ thuật số của Anh và Mỹ có thể chính là yếu tố khiến Trung Quốc trở nên tham vọng hơn trên không gian mạng.
Tuy nhiên, trong lĩnh vực này, mối lo ngại thực sự còn rộng hơn thế.
Điều đáng chú ý trong các hoạt động tình báo mạng của Trung Quốc là "cơn đói dữ liệu" ở quy mô khổng lồ. Bắc Kinh theo đuổi cái gọi là dữ liệu khối lớn - tức những bộ dữ liệu quy mô lớn có thể bao gồm thông tin tài chính, cá nhân, y tế hoặc nhiều loại dữ liệu khác. Đây là điều khiến các cơ quan an ninh phương Tây đặc biệt lo ngại.
"Trung Quốc đã cố gắng thu thập dữ liệu ở cấp độ toàn dân Anh", ông Ciaran Martin, cựu Giám đốc Trung tâm An ninh Mạng Quốc gia Anh, nói.
"Việc này có thể dùng để huấn luyện trí tuệ nhân tạo, giúp họ hiểu rõ hơn về đất nước chúng ta, gây ảnh hưởng đến dư luận, hoặc thậm chí xác định điểm yếu của từng cá nhân cũng như của xã hội nói chung",
"Những hoạt động này không phải lúc nào cũng được tiến hành một cách hiệu quả, nhưng khác biệt hoàn toàn với kiểu gián điệp 'truyền thống' nhằm vào chính phủ và chính trị, điều mà hầu như quốc gia nào cũng thực hiện.
"Điều khiến Trung Quốc nổi bật là mức độ táo bạo trong một số hoạt động gián điệp của họ".
Một phần dữ liệu này bị đánh cắp, nhưng cũng có trường hợp dữ liệu được cho là được thu thập thông qua các công ty Trung Quốc có tiếp cận với thị trường phương Tây.
Cơn sóng nỗ lực 'dụ dỗ học giả'
Có một yếu tố khiến các quan chức an ninh quốc gia gặp nhiều khó khăn nhất khi đối phó với Trung Quốc : đó là làm sao cân bằng giữa rủi ro và lợi ích từ sức mạnh kinh tế ngày càng lớn của nước này.
Một trong những ưu tiên hàng đầu của chính quyền Trung Quốc - cũng như của cơ quan tình báo nước này - là đảm bảo tăng trưởng kinh tế.
Các nhà quan sát thường nhắc đến một thỏa thuận ngầm : công chúng Trung Quốc sẵn sàng chấp nhận sự thiếu vắng tương đối của tự do chính trị và sự tiếp diễn của chế độ một đảng, miễn là nhà nước tiếp tục mang lại lợi ích kinh tế.
Đó cũng là một trong những lý do khiến Trung Quốc trong nhiều thập niên qua tích cực theo đuổi, không chỉ các bí mật chính trị và ngoại giao, mà cả các bí mật kinh tế - theo cách mà các nước phương Tây không làm.
Đôi khi, đó là các bí mật thương mại của doanh nghiệp - từ thiết kế sản phẩm mới cho tới các vị thế đàm phán.
Có những loại thông tin nhạy cảm tuy không phải là "bí mật quốc gia", chẳng hạn như nghiên cứu công nghệ cao về một vật liệu tiên tiến tại trường đại học, có thể ứng dụng cho cả mục đích quân sự lẫn dân sự.
MI5 cho biết cơ quan này đang xử lý "một cơn sóng liên tục các nỗ lực lôi kéo giới học giả Anh" để tiếp cận công nghệ họ đang phát triển – thường bắt đầu bằng những tiếp xúc thông qua các mạng lưới nghề nghiệp như LinkedIn.
Trong nhiều thập niên qua tích cực theo đuổi, không chỉ các bí mật chính trị và ngoại giao, mà cả các bí mật kinh tế - theo cách mà các nước phương Tây không làm
"Trong một thế giới mà 'DNA' của sức mạnh kinh tế và quân sự được cấu thành từ những con số 0 và 1 [tức thông tin kỹ thuật số], thì khi các tài sản trí tuệ cốt lõi và tri thức về quy trình bị rò rỉ, cả một ngành công nghiệp có thể bị đảo lộn - và theo đó là sự dịch chuyển của việc làm, vốn đầu tư và đòn bẩy địa chính trị", ông Andrew Badger, cựu quan chức tình báo Mỹ và đồng tác giả cuốn sách sắp ra mắt Vụ cướp lớn : Chiến dịch vĩ đại của Trung Quốc nhằm đánh cắp bí mật của nước Mỹ, nhận định.
"Cuộc tranh luận hiện nay ở Anh về cách truy tố gián điệp, siết chặt luật pháp và cân bằng giữa thương mại với an ninh nên bắt đầu từ một sự thật lịch sử : quyền lực kinh tế chỉ có thể được duy trì khi biết gìn giữ bí mật một cách kiên quyết".
Rủi ro khó đo lường nhất
Khi sức mạnh kinh tế của Trung Quốc - đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ cao - tiếp tục tăng lên, một trong những rủi ro khó đo lường nhất là mức độ phụ thuộc của Anh và các nước phương Tây vào Trung Quốc trong các lĩnh vực trọng yếu, bao gồm xe điện và khoáng sản chiến lược dùng trong sản xuất.
Điều này chính là nền tảng của cuộc tranh luận về việc tập đoàn viễn thông Trung Quốc Huawei xây dựng phần lớn hạ tầng mạng 5G của Anh.
Thiết bị của Trung Quốc rẻ hơn và đôi khi được đánh giá là tốt hơn đối thủ - nhưng liệu có tiềm ẩn những rủi ro ?
Một buổi triển lãm của Tập đoàn viễn thông Trung Quốc Huawei dành cho nhà báo ở Thâm Quyến, Trung Quốc
Không chỉ là rủi ro gián điệp, mà nỗi lo còn nằm ở việc sự phụ thuộc vào công nghệ của một quốc gia khác cho nhu cầu thiết yếu hằng ngày sẽ tạo cơ hội cho sự tác động, thậm chí là ép buộc.
Nếu Anh làm điều gì hoặc nói điều gì khiến Bắc Kinh không hài lòng, liệu họ có thể "cắt" nguồn cung hay không ?
Cuối cùng, công nghệ của Huawei - công ty luôn phủ nhận là mối đe dọa an ninh - đã bị loại khỏi mạng 5G. Nhưng Huawei chỉ là công ty Trung Quốc đầu tiên vươn ra toàn cầu, và nay đã có nhiều doanh nghiệp khác.
Vậy liệu có quan trọng không nếu Trung Quốc xây thêm các nhà máy điện hạt nhân mới ? Hoặc trở thành nhà cung cấp công nghệ xanh chính ? Còn việc người dân phụ thuộc vào nền tảng mạng xã hội có nguồn gốc Trung Quốc như TikTok để cập nhật tin tức và thông tin thì sao ?
Đây chính là lĩnh vực thể hiện rõ nhất căng thẳng giữa yêu cầu tăng trưởng kinh tế và bảo đảm an ninh. Trung Quốc là nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, là thị trường xuất khẩu quan trọng và là nguồn đầu tư lớn. Nếu muốn tiếp tục hưởng lợi từ mối quan hệ này, thì việc loại bỏ các công ty Trung Quốc khỏi thị trường Anh sẽ trở nên khó khăn hơn nhiều.
Bất kỳ lệnh cấm toàn diện nào đối với công nghệ hoặc doanh nghiệp Trung Quốc đều sẽ là điều phi lý. Nhưng câu hỏi đặt ra là : chúng ta nên mở cửa đến mức nào ?
Anh còn đối mặt với một thách thức khác. Trong nhiều lĩnh vực nơi lợi ích kinh tế và an ninh quốc gia giao thoa, Mỹ lại đang có lập trường cứng rắn hơn – và Washington đang cố gắng gây sức ép buộc London nối bước.
Điều đó khiến Anh rơi vào thế kẹt giữa áp lực từ cả Trung Quốc và Mỹ, vừa phải tìm cách ứng phó với các mối đe dọa, vừa phải duy trì quan hệ hợp tác hiệu quả.
Tất cả những điều này đều không dễ – và phần lớn không liên quan đến kiểu "gián điệp truyền thống". Trong thế giới mới này, các mối đe dọa rộng lớn và phức tạp hơn rất nhiều.
Nhưng nếu không có một chiến lược rõ ràng, nhất quán và được trình bày một cách tự tin trước vấn đề Trung Quốc, thì chính phủ hiện nay - tương tự như những chính phủ tiền nhiệm - sẽ tiếp tục lúng túng trong việc xác định hướng đi.
Gordon Corera
Nguồn : BBC, 01/11/2025
