Quán quân dối trá! (Hoàng Thủy Ngữ)
Tính
đến ngày 7/6/2019, trong 869 ngày nắm chức vụ tổng thống,
Donald Trump đã dối trá hay tuyên bố sai lệch sự thật 10.796
lần, theo The Fact Checker’s database, Washington Post số ra ngày
10/6/2019. Như vậy, trung bình mỗi ngày Trump dối trá hay tuyên
bố sai lệch 12 lần.
Một kỷ lục không một tổng thống hay chính khách nào trong
lịch sử nước Mỹ trước đây có thể vượt qua. Tuy thế, ông vẫn
được rất nhiều người ủng hộ. Đây là điều đáng ngạc nhiên vì
nó xảy ra trong một quốc gia dân chủ, nơi người dân có quyền tự
do truy tìm và đánh giá mức độ khả tín của thông tin. (Hoàng Thủy Ngữ)
Nếu
mọi người luôn nói dối bạn, hậu quả không phải vì bạn tin
vào những lời nói dối mà vì không ai còn tin vào điều gì
nữa… Một dân tộc mất niềm tin, không thể tự quyết. Họ không
những chỉ mất khả năng hành động mà còn mất cả khả năng suy
nghĩ và phán đoán. Và đối với những dân tộc như vậy, bạn có
thể đối xử như thế nào cũng được (1).
Tính
đến ngày 7/6/2019, trong 869 ngày nắm chức vụ tổng thống,
Donald Trump đã dối trá hay tuyên bố sai lệch sự thật 10.796
lần, theo The Fact Checker’s database, Washington Post số ra ngày
10/6/2019. Như vậy, trung bình mỗi ngày Trump dối trá hay tuyên
bố sai lệch 12 lần.
Một kỷ lục không một tổng thống hay chính khách nào trong
lịch sử nước Mỹ trước đây có thể vượt qua. Tuy thế, ông vẫn
được rất nhiều người ủng hộ. Đây là điều đáng ngạc nhiên vì
nó xảy ra trong một quốc gia dân chủ, nơi người dân có quyền tự
do truy tìm và đánh giá mức độ khả tín của thông tin.
Câu
hỏi được đặt ra là tại sao người ta vẫn hài lòng sống với
dối trá, đồng hóa nó với sự thật, cổ võ sự sai lệch và
tiếp tục ưa chuộng vị tổng thống dối trá hàng loạt này ?
Mặc
dù những lời dối trá, cường điệu, nhảm nhí hay ăn nói trơ
trẽn, không biết xấu hổ đã có từ lâu trong nhân gian và ngoại
trừ ở những quốc gia độc tài, hiếm khi người ta tìm thấy quá
nhiều tin tức giả, tuyên bố sai lệch và dối trá chính trị với
mục đích mị dân trên chính trường hay nơi công cộng như Donald
Trump đã làm trong thời gian vận động bầu cử và cả sau khi
thắng cử. Ở đây, sự kiện khách quan không quan trọng bằng việc
khích động cảm xúc, lôi kéo cử tri.
Giao
tiếp chính trị cần sự cân bằng giữa cảm xúc và sự thật.
Không cảm xúc mạnh, không dấn thân. Nhưng nếu sự thật cứ bị gạt
sang một bên như Donald Trump đã làm bằng cách liên tục tung ra
những thông tin sai lệch vô tận của mình, thì đến một lúc nào đó
người dân có thể trở nên đần độn hay thờ ơ, chán nản, không
còn thiết tha hay quan tâm tìm hiểu hay phản kháng. Tình trạng
này thường xuyên xảy trong sinh hoạt chính trị. Lịch sử các
quốc gia độc tài toàn trị cộng sản hay quốc xã đã chứng minh
việc này. Khi một dân tộc bị ngụp lặn trong dối trá, cuối
cùng sẽ mất khả năng suy xét phải trái, không còn tin vào điều
gì nữa rồi trở nên thụ động hoặc cuồng tín chủ thuyết và
lãnh tụ.
Rất
khó có thể nhận diện được sự dối trá khi nó đánh đúng vào
tâm lý hay phù hợp với quan điểm đã có của chúng ta về thế
giới chung quanh. Nguyên nhân có thể giải thích bằng sinh học.
Theo
Drew Western, giáo sư tâm lý học và tâm thần học tại Emory
University, Atlanta, não bộ của chúng ta luôn ngăn cản chúng ta thay
đổi quan điểm một khi chúng ta đã quyết định cái gì là phải
cái gì là trái, hay cái gì đúng cái gì sai từ trước. Vì vậy,
"Một
phần của vấn đề là sự kiện, cho dù với số lượng lớn, không
cấu thành thực tế. Thực tế, như nó xuất hiện trước chúng ta,
là những gì còn lại sau khi chúng ta đã thanh lọc, sắp đặt
các sự kiện theo thứ tự ưu tiên và sau đó tẩm ướp chúng theo
các tiêu chuẩn giá trị và truyền thống của chúng ta. Thực tế
là cá nhân” (2).
Do
đó, thông tin về sự thật tự nó một mình không đủ sức thuyết
phục người được truyền đạt bởi lẽ chúng tùy thuộc vào kiến
thức, kinh nghiệm sống, giá trị và vị trí trong xã hội của
họ. Trump hiểu rõ và tận lực khai thác yếu tố này. Trump biết
dối trá đúng lúc sẽ đạt được hiệu quả lớn.
Trump
không những dối trá mà còn nhảm nhí. Ngoài việc dối trá có
chủ ý để được ủng hộ, Trump không cần biết đến đúng sai hay
thật giả. Mọi thứ đều như nhau. Chỉ cần tuyên bố một câu sai
lệch, bất cần đúng sai sự thật rồi vênh mặt nhún vai. Thậm
chí không buồn bảo vệ lời nói dối của mình nếu bị chất vấn.
Mục đích không phải để đưa ra một sự thật nào mà chỉ để
kích hoạt sự đồng tình hoặc ác cảm hay chỉ để tự đánh bóng
mình.
Hoàn
cảnh lịch sử, kinh tế và chính trị đã tạo ra một nước Mỹ
phân hóa. Ngoài ra, công nghệ truyền thông mới đã cách mạng hóa
cách thức các chính trị gia và phần còn lại trong chúng ta
nói chuyện với nhau. Sự dối trá nhờ đó được phổ biến sâu
rộng và củng cố. Nó đánh đúng vào tâm lý của những đối
tượng không hài lòng với sự phát triển nhân khẩu học hay thua
thiệt kinh tế. Người Mỹ sống trong một xã hội đa sắc tộc đầy
mâu thuẫn, nơi các hình thức giao tiếp mới làm tăng thêm sự nghi
kỵ chia rẽ.
Cuộc
bầu cử tổng thống năm 2016 cho thấy hình ảnh sự chia rẽ vùng
miền, sự khác biệt về nhận thức chính trị và xã hội giữa
các thế hệ, giữa các thành phố cấp tiến và vùng quê bảo
thủ, giới trẻ khuynh tả tự do và người già thủ cựu, trình độ
học vấn, người da trắng đa số và các sắc dân thiểu số đang
gia tăng. Cuộc tranh cử vạch trần trận chiến văn hóa, sự kỳ
thị chủng tộc và chênh lệch kinh tế.
Kể
từ sau cuộc nội chiến, nước Mỹ chưa từng bao giờ phân cực như
bây giờ và chính trị trong nước rối loạn liên tục. Đó là hậu
quả do việc người Mỹ đã bầu lên một tổng thống chuyên sử dụng dối trá để làm bước tiến cho sự nghiệp chính trị của mình.
Hoàng Thủy Ngữ
(26/06/2019)
(1) If
everybody always lies to you, the consequence is not that you believe
the lies, but rather that nobody believes anything any longer… And a people that no longer can believe anything cannot make up its
mind. It is deprived not only of its capacity to act but also of its
capacity to think and to judge. And with such a people you can then do
what you please (Hannah Arendt)
(2) Brooke Glastone, The Trouble with Reality : A Rumination on Moral Panic in Our Time, Paperback, 16/5/2017