Chiến tranh thương mại : ảnh hưởng của Trung Quốc mờ nhạt dần (Keith Bradsher)

Không có người chiến thắng trong các cuộc chiến tranh thương mại, chỉ có người thua ít, người thua nhiều. Trong cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung đươngnhiên TQ thua nhiều hơn là được nhưng vấn đề ở đây là sức chịu đựng của TQ lại dẻo dai hơn Mỹ. TQ là nước độc đảng và không có các cuộc bầu cử ầm ĩ như ở Mỹ cho nên có thể cuộc chiến này sẽ sớm kết thúc với sự nhượng bộ của Mỹ, chứ không phải TQ. Vấn đề quan trọng nhất là lời lẽ trong văn kiện phải làm sao để cả Tập Cận Bình và Trump đều "thắng". Mọi biểu hiện xuống nước của Tập lẫn Trump sẽ trả giá đắt từ dư luận TQ và Mỹ. Thực tại của nền chính trị kinh tế méo mó tại TQ mới là mối nguy cho chính TQ chứ không phải cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung.

Khi cuộc chiến tranh thương mại bùng phát, ảnh hưởng của Trung Quốc trở nên mờ nhạt dần

Bắc Kinh từng toan tính dựa vào đồng minh kinh doanh và chính trị để giúp họ đạt được những mục đích. Giờ đây nhiều đồng minh cũ của Trung Quốc đã quay mặt đi.

Trung Quốc thường làm đạt được điều họ muốn. Tại Washington, trên Phố Wall và trong các phòng họp của các đại công ty, trong nhiều thập kỷ, Bắc Kinh đã sử dụng lợi thế nước lớn và những sự hứa hẹn để dập tắt sự phản đối và tưởng thưởng cho những ai giúp họ trỗi dậy.

Những ngày đó nay có thể sắp kết thúc.

Trong khi Trung Quốc vật lộn với cuộc thương chiến của Tổng thống Trump, một Trung Quốc bão hoà và chồng chất nợ nần bỗng ngộ ra được rằng họ không còn có sức hấp dẫn như đã từng có trong quá khứ. Thành viên của cả hai đảng chính trị ở Hoa Kỳ đều ủng hộ lập trường cứng rắn hơn đối với Bắc Kinh. Một số đồng minh kinh doanh cũ của Trung Quốc nay đã đứng sang một bên hoặc thậm chí còn cổ vũ cho chính quyền Trump.

Trung Quốc vẫn có thể thắng thế trong cuộc chiến tranh thương mại. Nhưng độ dài và mức độ nghiêm trọng của cuộc xung đột thương mại này phản ánh một nhận thức ngày càng tăng rằng Trung Quốc không còn giữ được lời hứa vốn đã từng làm say mê các chính trị gia và các nhà doanh nghiệp Mỹ.

Ker Gibbs, chủ tịch Phòng Thương mại Hoa Kỳ tại Thượng Hải cho biết nhiều công ty Mỹ có hoạt động kinh doanh lớn, có lợi nhuận tại Trung Quốc không muốn phải trả thuế quan đắt đỏ và lo ngại rằng Hoa Kỳ đang chống lại công chúng Trung Quốc. Nhưng nhiều doanh nghiệp cũng với một quy mô kinh doanh và lợi nhuận như thế lại bực bội trước những hạn chế, trói buộc mà Trung Quốc vẫn duy trì lâu nay đối với các công ty nước ngoài. "Chúng ta đang nhìn vào việc Trung Quốc bành trướng ra thị trường toàn cầu và nói, ‘Hãy đợi một chút, tại sao chúng ta không thể làm điều đó tại đây (tại Trung Quốc) ?’", ông Ker Gibbs nói tiếp.

Cơn suy thoái kinh tế của Trung Quốc, điều có thể kìm hãm sự tăng trưởng toàn cầu, là một lý do chính khiến ảnh hưởng của nó bị suy giảm. Nhưng cũng còn có nhiều những yếu tố khác. Các khoản nợ nần to vật vã của đất nước này, vốn được chồng chất qua nhiều năm do cho vay để sử dụng vào việc thúc đẩy tăng trưởng, đã hạn chế các giải pháp của nó. Nếu Trung Quốc trả đũa mạnh mẽ Hoa Kỳ bằng cách phá giá tiền tệ hoặc đóng cửa các nhà máy quan trọng đối với chuỗi cung ứng toàn cầu, thì các động thái này có thể sẽ gây tác dụng ngược lại và gây tổn thương cho sự giàu có mới phất của chính Trung Quốc.

Trrong vài năm qua, các doanh nghiệp nước ngoài đã nhận ra rằng Trung Quốc ngày càng kém hấp dẫn hơn khi sản xuất hoặc bán sản phẩm của họ tại Trung Quốc vì những hạn chế nặng nề đối với các doanh nghiệp nước ngoài, các đối thủ cạnh tranh trong nước mạnh hơn và chi phí ngày càng tăng. Từ năm ngoái, biểu thuế quan mới của ông Trump đã mang lại cho nhiều doanh nghiệp một lý do cuối cùng để tìm kiếm một nơi kinh doanh khác. Hãy gọi nó là một chuỗi cung ứng ABC bất kỳ nào đó ở "bất cứ nơi nào, ngoài Trung Quốc".

Hôm thứ Tư, Kelly A. Kramer, giám đốc tài chính của Cisco, một nhà cung cấp thiết bị viễn thông lớn, đã nói với các nhà đầu tư rằng công ty đã "giảm thiểu rất, rất nhiều" sự hiện diện tại Trung Quốc vì biểu thuế quan mới.

Mùa thu năm ngoái, Morey, một công ty ở gần Chicago chuyên sản xuất các thiết bị điện tử nồi đồng cối đá cho máy ủi và các thiết bị ngoài trời khác, buộc phải miễn cưỡng trả nhiều tiền hơn cho các bảng mạch được sản xuất tại Trung Quốc sau khi ông Trump áp thuế 10% đối với số lượng hàng nhập khẩu vào Mỹ trị giá 200 tỷ USD mỗi năm.

Với mức thuế hiện tăng lên đến 25%, các giám đốc của Morey đã bắt đầu nói chuyện với các nhà cung cấp tại Đài Loan, Hàn Quốc và Singapore.

Ông George Whittier, chủ tịch và giám đốc điều hành của công ty, nói rằng "Tôi đã nghĩ rằng đây là một vấn đề ngắn hạn và rồi mọi việc sẽ qua đi, và tôi không nghĩ rằng quý vị có thể suy nghĩ một cách có lý hơn về điều đó".

Trung Quốc có nhiều lợi thế. Đối với Apple, Boeing, General Motors, Starbucks và các tập đoàn lớn khác, Trung Quốc vẫn là một nguồn mang lại những khoản lợi nhuận khổng lồ. Trung Quốc có thể sử dụng nguồn sức mạnh tài chính đáng kể và sự kiểm soát của chính quyền đối với các đòn bẩy kinh tế quan trọng để chống chọi với một cuộc xung đột thương mại kéo dài, trong khi các cơ quan truyền thông nhà nước giúp ngăn chặn sự bất mãn tại quốc nội.

Trung Quốc có nhiều lợi thế, vì vẫn là một nguồn lợi nhuận khổng lồ cho Apple, Boeing, General Motors, Starbucks và các tập đoàn lớn khác. CreditRoman Pilipey / EPA, thông qua Shutterstock

Các quan chức và chuyên gia Trung Quốc nói rằng quốc gia này vẫn có thể đứng vững trước áp lực của phương Tây. Thậm chí ngay cả một số người ủng hộ các chính sách theo định hướng thị trường hơn nói rằng Bắc Kinh cần phải đưa ra quyết định riêng ngay bây giờ thay vì bị trói buộc vào một hiệp định thương mại với Washington. Ông Zhu Ning, một nhà kinh tế của Đại học Thanh Hoa nói rằng "Trung Quốc nên tập trung vào công cuộc cải cách để giải quyết một số vấn đề gây tranh cãi trong chiến tranh thương mại hiện nay". 

Tuy nhiên, Trung Quốc đã mất đi một số sự vênh vang và hấp dẫn vốn đã từng mở ra rất nhiều cánh cửa ở Washington và trên Phố Wall.

Trung Quốc từ lâu đã sử dụng kích cỡ khổng lồ (của quy mô dân số và diện tích) và tiềm năng phát triển như cây gậy và củ cà rốt. Các công ty hoạt động kinh doanh theo các quy tắc, luật lệ của Trung Quốc có thể có được quyền tiếp cận vào một thị trường to lớn gồm hơn một tỷ người đang ngày càng giàu có và hăm hở chi tiêu. Các công ty không hoạt động kinh doanh theo các quy tắc, luật lệ của Trung Quốc có thể bị loại khỏi vòng chiến.

Trung Quốc đã làm được những việc như thế. G.M. và các công ty khác được yêu cầu phải tiếp nhận các đối tác liên doanh bản địa, trong khi vẫn biết rằng họ đang huấn luyện, đào tạo ra các đối thủ cạnh tranh trong tương lai. General Electric đã bán một đầu máy diesel hoàn chỉnh từ Erie, Pennsylvania, sang cho Trung Quốc, sau đó dạy cho người Trung Quốc biết cách tự chế tạo. Apple kiểm duyệt App Store tại Trung Quốc. Khi Google phản đối chế độ kiểm duyệt và bị hacking, phần lớn các hoạt động của nó bị hạn chế.

Sau đó, tại Washington, các doanh nghiệp đã trợ giúp Trung Quốc. Khi Trung Quốc muốn gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới, một câu lạc bộ thương mại toàn cầu, họ đã tranh thủ sự giúp đỡ của Phố Wall. Các doanh nghiệp đã giúp thuyết phục các tổng thống Mỹ kế tiếp không trừng phạt Trung Quốc vì thao túng tiền tệ, thậm chí ngay cả khi Bắc Kinh đã thao túng tiền tệ. Họ đã có những nỗ lực để chống lại việc tăng thuế.

Trung Quốc vẫn còn quan trọng đối với nhiều doanh nghiệp, nhưng động lực thì đã thay đổi. Nó vẫn phát triển với tốc độ mà các nước phát triển khác phải ghen tị. Nhưng nền kinh tế đã chậm lại đáng kể so với tỷ lệ gần đây nhất là năm 2010 vượt trên 10% một năm. Kể từ khi Tập Cận Bình lên nắm quyền vào năm 2012, chính quyền Trung Quốc đã mạnh tay hơn trong kinh doanh, yêu cầu các công ty nước ngoài phải củng cố các mối quan hệ với đảng cộng sản Trung Quốc và yêu cầu được quyền tiếp cận các dữ liệu.

Mua ít hơn từ Mỹ

Các chính sách của Bắc Kinh đã giúp Trung Quốc tự chủ hơn, vì hàng hóa sản xuất được nhập khẩu từ Hoa Kỳ chiếm ngày càng ít sản lượng kinh tế chung của Trung Quốc.

Bảng phân bổ hàng quý các khoản đóng góp nhập khẩu của Mỹ cho GDP Trung Quốc.

Lưu ý : Tất cả các số liệu cho Trung Quốc bao gồm Hồng Kông và Trung Quốc đại lục. Nguồn: Brad Setser tại Hội đồng Quan hệ đối ngoại

Giờ đây, Bắc Kinh chẳng có mấy phương cách để chống lại Hoa Kỳ. Thành công to lớn của Hoa Kỳ trong việc nuôi dưỡng các ngành công nghiệp bản địa của riêng mình, điều mà đã giúp nền kinh tế Trung Quốc gia tăng chuỗi giá trị, đã làm giảm việc nhập khẩu hàng hóa từ Mỹ, đã khiến cho Trung Quốc có ít mặt hàng hơn để áp thuế.

Một thập kỷ trước, Trung Quốc đã mua những chiếc xe Jeep được sản xuất tại Michigan của Chrysler, đã mua máy ủi và các thiết bị xây dựng khác được sản xuất tại Illinois của hãng Caterpillar và động cơ diesel khổng lồ được sản xuất tại Indiana của Cummins. Giờ đây, Chrysler đang sản xuất xe jeep tại Trường Sa và Quảng Châu. Công ty Caterpillar sản xuất thiết bị xây dựng ở Từ Châu. Và Cummins chế tạo động cơ tại các nhà máy ở Bắc Kinh, Trùng Khánh, Hợp Phì, Liễu Châu, Tây An và Tương Dương.

Ông Brad Setser, một quan chức Bộ Tài chính trong chính quyền Obama, hiện là chuyên gia kinh tế tại Hội đồng Quan hệ đối ngoại, cho biết rằng "Trung Quốc đã hành động rất hiệu quả trong việc chèn ép các hàng hóa chế tạo nhập khẩu ra khỏi thị trường Trung Quốc".

Nhập khẩu của Trung Quốc từ Hoa Kỳ hiện nay chủ yếu rơi vào bốn chủng loại lớn : máy bay Boeing từ Tiểu bang Washington ; các linh kiện bán dẫn, chủ yếu từ các nhà máy Intel ở Oregon ; nông sản và năng lượng từ Đại vành đai nông nghiệp và tiểu bang Texas ; và xe thể thao đa dụng mang thương hiệu Đức từ Nam Carolina và Alabama. Mặc dù Trung Quốc vẫn còn có thể làm rung chuyển hệ thống chính trị của Mỹ nếu có một sự trả đũa gay gắt nào đó gây tổn hại cho tăng trưởng kinh tế của Hoa Kỳ, nhưng Trung Quốc có ít cơ hội hơn để nhắm tới các tiểu bang còn dao động trong hoạt động bầu cử và làm tổn thương cơ hội tái đắc cử của ông Trump vào năm tới.

Việc áp dụng biểu thuế quan trả đũa đối với những ngành này cũng có thể tạo ra những bất lợi lớn. Trung Quốc cần những con chip này để nâng cấp công nghệ của họ. Việc nhắm mục tiêu vào hãng sản xuất máy bay Boeing sẽ gây ra việc nhiều doanh nghiệp Trung Quốc chuỷen hướng sang Airbus, điều này sẽ giúp nhà sản xuất máy bay châu u này có thêm đòn bẩy trong các cuộc đàm phán với Bắc Kinh. Về nông nghiệp, Trung Quốc vẫn không trồng đủ đậu nành để đáp ứng nhu cầu của họ, vì vậy mức thuế cao hơn đối với các loại cây nông nghiệp của Mỹ có thể chỉ đơn giản là khiến cho giá lương thực cao hơn mà thôi.

Trung Quốc cũng đã bộc lộ những khả năng dễ bị tổn thương một cách đáng ngạc nhiên, như sự phụ thuộc vào công nghệ và phần mềm bán dẫn của Mỹ. Năm ngoái, khi Hoa Kỳ, trong một thời gian ngắn, cấm vận các công ty Mỹ bán công nghệ cho gã khổng lồ viễn thông Trung Quốc ZTE vì vi phạm lệnh trừng phạt của Mỹ đối với Iran và Bắc Hàn, ZTE đã phải dừng hoạt động.

Hôm thứ Hai, một bài báo trang nhất của tờ Nhân dân nhật báo với một bút danh phát đi tín hiệu cho thấy những vị trí có thẩm quyền trong các quan hệ quốc tế đã cho biết rằng "Cuộc cọ sát thương mại này cũng là một cơn mưa lạnh khiến chúng ta nhận thấy một cách rõ ràng hơn những khiếm khuyết mang tính cấu trúc của chúng ta". 

Ngoài những biện pháp về thuế quan, Trung Quốc vẫn còn có nhiều những lựa chọn khác, nhưng chúng cũng có những khiếm khuyết riêng của chúng.

Trung Quốc có thể bán phần lớn trong số 1,3 nghìn tỷ đô la nợ của Kho bạc Hoa Kỳ mà Trung Quốc đang nắm giữ. Điều đó có thể tạm thời đẩy lãi suất của Mỹ tăng lên. Nhưng nó sẽ tạo ra một gánh nặng cho Trung Quốc với những tổn thất lớn. Bắc Kinh sẽ phải tìm một nơi nào đó khác để găm tiền lại. Những thương vụ bán tháo ra rước đây của Trung Quốc, được thực hiện chủ yếu để tăng giá đồng tiền họ vào năm 2015 và đầu năm 2016, đã không có ảnh hưởng gì nhiều đến thị trường trái phiếu.

Một lựa chọn khác là Trung Quốc sẽ để đồng tiền của mình trượt giá so với đồng đô la, khiến cho hàng hóa của Trung Quốc sẽ rẻ hơn ở nước ngoài và bù đắp vào các tổn thất do thuế quan của Mỹ. Những điều đó có thể khiến chính quyền Trump áp đặt một biểu thuế quan cao hơn nữa. Nó cũng có thể mời gọi các quốc gia khác phá giá đồng tiền của họ, điều mà sẽ gây ra một cuộc chiến tiền tệ phải trả giá đắt. Và sự mất giá của đồng tiền Trung Quốc có thể khiến các hộ gia đình Trung Quốc chuyển các khoản tiền tiết kiệm của họ ra khỏi Trung Quốc.

Trung Quốc có thể trấn áp các nhà máy thuộc sở hữu của Mỹ tại Trung Quốc hoặc những nhà máy quan trọng đối với chuỗi cung ứng của các công ty Mỹ. Những điều đó có thể dẫn đến việc ngày càng có nhiều những công ty đa quốc gia hơn tính đến việc chuyển các cơ sở sản xuất của họ ra khỏi Trung Quốc.

Vấn đề nan giải đối với Trung Quốc là cuộc chiến thương mại càng kéo dài bao nhiêu thì càng có nhiều những công ty quyết định đầu tư ở những chỗ khác bấy nhiêu. Bấy lâu nay, ở Trung Quốc, chính trị quốc nội dường như quan trọng hơn chính trị ở hải ngoại, với việc giới lãnh đạo và công chúng phản ứng giận dữ với những gì được miêu tả ở Trung Quốc là những yêu cầu quá quắt của Mỹ.

"Chúng tôi có sự tự tin và khả năng chịu đựng mọi rủi ro và tác động bên ngoài", hôm thứ Năm, Cảnh Sảng, người phát ngôn của Bộ Ngoại giao Trung Quốc, đã cho biết như vậy.

Keith Bradsher

Nguyên tác : As Trade War Rages, China’s Sway Over the U.S, The New York Times, 17/05/2019.

Mai Hưng dịch

Nguồn : VNTB, 24/06/2019