Trump đang đẩy lùi tiến trình dân chủ ở Việt Nam? (BBC)
"Không còn ràng buộc bởi các điều kiện do chính quyền
Barack Obama áp đặt để tham gia nhập hiệp ước thương mại, chính quyền
Cộng sản Việt Nam đã xóa bỏ các kế hoạch cho phép các tổ chức công đoàn
hoạt động và tiến hành cuộc trấn áp gay gắt nhất từ trước đến nay đối
với giới bất đồng chính kiến," (Denyer và Nakamura-Washington Post).
Chính sách đối ngoại của Washington
dựa trên quan điểm "Nước Mỹ trên hết" của Tổng thống Donald Trump đã có
nhiều tác động lớn nhỏ đến nhiều quốc gia trên thế giới.
Và Việt
Nam là một trong những nước chịu một sự ảnh hưởng không nhỏ từ sự thay
đổi này, bắt đầu từ những hiệp ước thương mại cho đến tiến trình dân chủ
hóa, theo như hai nhà báo Simon Denyer và David Nakamura của Washington
Post.
"Không còn ràng buộc bởi các điều kiện do chính quyền
Barack Obama áp đặt để tham gia nhập hiệp ước thương mại, chính quyền
Cộng sản Việt Nam đã xóa bỏ các kế hoạch cho phép các tổ chức công đoàn
hoạt động và tiến hành cuộc trấn áp gay gắt nhất từ trước đến nay đối
với giới bất đồng chính kiến," Denyer và Nakamura viết trong một bài
bình luận trên tờ Washington Post.
Ông
cho rằng Việt Nam là một ví dụ điển hình cho sự suy thoái vốn ít được
để ý đến kể từ quyết định rút khỏi Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình
Dương (TPP) của Trump.
Khi xây dựng một thỏa thuận thương mại TPP,
chính phủ Hoa Kỳ khi đó buộc giới lãnh đạo Việt Nam phải cho phép các
công đoàn độc lập hoạt động, tăng cường bảo vệ môi trường và cho phép
Internet tự do và cởi mở.
Và bằng cách thành lập một trật tự dựa
trên quy tắc của Washington, nó cũng là một nỗ lực để ngăn chặn sự gia
tăng ảnh hưởng của Trung Quốc.
Khi TPP đang được đàm phán, trên
mạng xã hội Việt Nam cũng đã xuất hiện một phong trào do các nhà hoạt
động Việt Nam khởi xướng để truyền bá về quyền lợi người lao động, sự
minh bạch, trách nhiệm giải trình và thậm chí về sự dân chủ, bài của WP
viết.
"TPP đã có thể là một làn gió xuôi cánh buồm của các nhà
hoạt động Việt Nam, các công đoàn và các nhà môi trường," Brad Adams,
giám đốc khu vực Á châu của Tổ chức Theo dõi Nhân quyền nói với
Nakamura. "Việc rút khỏi TPP là một bước thụt lùi lớn."
Bài viết của Nakamura và Denyer sau đó đã được toàn ban biên tập Washington Post ủng hộ.
"Thay
đổi không dễ dàng... Nhưng từ bỏ cuộc đấu tranh cho dân chủ và nhân
quyền thì sẽ luôn luôn khiến tình trạng đàn áp ngày càng nhiều hơn,
trong khi việc đấu tranh cho những giá trị này có thể thu nhận được kết
quả, dù không đồng đều và không hoàn hảo," bài bình luận thể hiện quan
điểm của toàn ban biên tập Washington Post viết hôm 21/10.
Tranh cãi giữa các nhà báo kỳ cựu
Nhận
định của Nakamura và Denyer vô tình tạo ra tranh cãi giữa những nhà báo
đã từng tường trình hay theo dõi sát về Việt Nam từ khi cuộc chiến
Việt Nam chưa chấm dứt.
Cựu nhà báo của hãng tin Associated
Press, Carl Robinson, cho rằng Hà Nội sẽ không bao giờ cho phép TPP đưa
Việt Nam về hướng dân chủ hơn.
Ông cho rằng bản phân tích của
Nakamura khá "ngây thơ" và cả chính quyền Obama cũng "ngây thơ" khi nghĩ
rằng TPP có thể khiến Việt Nam hướng thêm về dân chủ.
"Người Việt
Nam thực ra chỉ rất là thực tế và sẵn lòng nói bất cứ điều gì, làm bất
cứ điều gì để thể hiện một hình ảnh nhất định. Nhưng thực tế, họ sẽ
không bao giờ dao động với mô hình Một Đảng của mình," vị nhà báo kỳ cựu
từng làm cho AP trước năm 1975 nhận định.
Ông Robinson cũng cho
rằng ông Trump "vẫn quan tâm về nhân quyền" vì dựa trên bài phát biểu
của ông trước Liên Hiệp Quốc hồi tháng 9, khi ông lên tiếng chỉ trích
Venezuela.
"Ánh hoàng quang về nhân quyền chắc chắn là không còn
nhưng tôi muốn nói rằng có rất nhiều điều đang xảy ra sau hậu trường,"
ông Robinson nói, tự nhận mình là một nhà quan sát thường xuyên về tình
hình Việt Nam.
"Nếu có một thông điệp nhất quán ở đây thì đó là Hoa Kỳ chẳng đếm xỉa gì đến bất kỳ ai ngoài quyền lợi của riêng nó," ông nói.
Trong khi đó Paul Mooney, một nhà báo tự do ở khu vực châu Á hơn 30 năm qua thì lại đồng tình với Nakamura.
Ông
Mooney cho biết đã trao đổi với một vài nhà hoạt động, giới bất đồng
chính kiến Việt Nam và một vài tổ chức nhân quyền thì tất cả đều "xác
nhận rằng Trump không nói một lời về nhân quyền, hay nhắc đến tên những
người đã bị trấn áp khi ông ta đến thăm Việt Nam".
"Và họ nói rằng tình trạng nhân quyền đã xấu đi đáng kể kể từ khi ông
Trump nhậm chức vì chính phủ Việt Nam và những nước trong khu vực -
biết rằng họ không phải phản hồi lại áp lực của Mỹ đối với những vấn đề
này nữa."
"Tôi biết rằng các chính quyền Cộng hòa và Dân chủ trước
đây luôn lên tiếng thúc đẩy về nhân quyền ở nhiều quốc gia khi tôi còn
đưa tin từ Đài Loan, Hồng Kông, Trung Quốc và các nước khác trong gần 30
năm qua, và nó đã có một tác động nhất định."
"Khi Obama thăm Việt Nam lần cuối cùng, ông đã gặp
một nửa tá nhà hoạt động và những người bất đồng chính kiến. Những thứ
như thế này tuy mang tính biểu tượng, nhưng cũng gửi một thông điệp quan
trọng."
"Ông có thể đưa ra bằng chứng nào chứng minh Trump đã làm
gì thúc đẩy nhân quyền ở đó không? Số người Việt Nam bị bắt đang tăng
lên đáng kể kể từ khi ông ta được bầu. Nhưng Trump có bao giờ nhắc đến
nổi một cái tên không?" ông Mooney, người từng làm tại hãng tin Reuters
đặt câu hỏi cho Robinson.
Rút khỏi TPP tác động đến nhân quyền?
Trích
lời một nhà đấu tranh, và đơn cử vài người trong giới bất đồng chính
kiến, bài báo trên tờ Washington Post nhận định rằng sự thay đổi chính
sách đột ngột đã gây ra một hệ lụy sâu sắc.
"Ngay sau khi Mỹ rút
khỏi TPP, bạn đã thấy một sự thay đổi căn bản trong cách chính phủ [Việt
Nam] đối xử với công nhân, các nhà hoạt động lao động và công đoàn," Đỗ
Thị Minh Hạnh, một nhà hoạt động quyền người lao động 33 tuổi, nói tại
một quán cà phê ở Thành phố Hồ Chí Minh. "Rất nhiều người đã bị quấy
rối, theo sau, bị cầm tù và bị đe dọa."
Bản thân bà Hạnh cũng phải đối mặt với tình trạng
sách nhiễu, thậm chí bị nhiều đàn ông đeo khẩu trang ném đá và chất nổ
vào nhà.
Dấu hiệu đầu tiên của cuộc trấn áp xảy ra ngày từ trước
khi ông Trump đắc cử, bằng việc bắt giữ blogger Mẹ Nấm hồi tháng 10,
2016.
Đến vào giữa 2017, các cuộc bắt giữ các nhà hoạt động diễn
ra nhanh chóng và dày đặc hơn, với số lượng các nhà hoạt động, blogger
bị bắt giữ gia tăng cũng như mức án tù của họ, từ 10 năm đến mức kịch
trần là 20 năm tù giam.
Bài viết của Nakamura và Denyer chỉ ra
bản án 20 năm tù của nhà hoạt động Lê Đình Lượng và gọi ông là nhà đấu
tranh về môi trường.
Nếu
chính phủ Mỹ chịu ở lại TPP, "Việt Nam sẽ phải thực hiện nhiều cam kết
về cải thiện nhân quyền, cải thiện tình hình cho người lao động", luật
sư Nguyễn Văn Đài nói trong một cuộc phỏng vấn tại căn nhà hai phòng
khiêm tốn ngoại ô Frankfurt.
"Nó đã có thể là một cơ hội để thay đổi đất nước tôi."
Hiệp ước quốc tế không chắc đem lại dân chủ
Bài
báo của Washington Post, tuy nhiên, cũng trích quan điểm của Garrett
Marquis, phát ngôn viên cho Hội đồng An ninh Quốc gia, rằng, thường các
hiệp ước thương mại không nhất thiết hiệu quả trong việc đạt được cải
cách dân chủ.
Ông Marquis dẫn chứng việc Trung Quốc gia nhập Tổ
chức Thương Mại Thế giới WTO vào 2001 "chứng tỏ thương mại quốc tế gia
tăng không phải lúc nào cũng tự do hóa các quốc gia độc đảng chuyên chế.
Thực tế, nó còn làm trì hoãn tiến hình tự do hóa vì khiến cho đảng cầm
quyền mạnh hơn."
Việt Nam vẫn có ý định tham gia CPTPP phiên bản mới
của TPP mà không có Hoa Kỳ. Nhưng thỏa thuận này không bao gồm những
điều kiện buộc Việt Nam phải cam kết, gồm cả quyền của người lao động.
Trong
quá trình đàm phán TPP, cựu Đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam Ted Osius liên
tục nhấn mạnh về sự cần thiết trong việc hiệp định thương mại được Quốc
hội phê chuẩn và ông sẽ mang lá thư từ các nghị sĩ đến chính quyền Việt
Nam, nhấn mạnh họ chú ý đến nhân quyền.
"Nó là một thông điệp rất, rất mạnh mẽ," vị cựu đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam được bổ nhiệm dưới thời Obama nói.
"Điều
này không có nghĩa họ sẽ mở cửa tất cả cánh cửa nhà tù, nhưng họ đã
phải cân nhắc quan điểm của Hoa Kỳ mỗi khi họ đưa quyết định. Tôi không
nghĩ điều này vẫn xảy ra kể từ khi chúng ta rút khỏi TPP," ông Osius
nói.
Kém so với chính quyền của Obama?
Nhà báo Nakamura và Denyer cũng chỉ ra sự khác biệt về phong cách đối ngoại của hai tổng thống Obama và Trump.
Cách
tiếp cận của chính quyền Trump đối với Việt Nam tương tự như Obama theo
hai cách: Tập trung mạnh vào việc phát triển mối quan hệ quân sự và an
ninh, và giúp giới lãnh đạo Việt Nam tiếp cận tới cấp cao nhất của chính
phủ Hoa Kỳ.
Hồi tháng 7, 2015, Obama đã làm một điều chưa từng có
tiền lệ đó là gặp gỡ với Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng ở Washington. Vị
tổng thống Hoa Kỳ đã dành bốn tiếng chuẩn bị cho cuộc gặp và có một
thông điệp quan trọng để truyền tải.
Ông Obama nói ông "tôn trọng" hai hệ thống chính trị khác biệt, theo ba nhân chứng có mặt trong văn phòng.
"Nhân quyền và tự do dân chủ vẫn rất quan trọng, nhưng Washington không có ý định lật đổ Đảng Cộng Sản."
Kết quả của cuộc gặp này là hàng loạt các thỏa thuận
song phương chấn động, như việc gỡ bỏ cấm vận vũ khí vào 2016 và một lá
thư về thoả thuận TPP, trong đó Hà Nội hứa sẽ cho phép thành lập công
đoàn độc lập, theo Evan Medeiros, giám đốc cấp cao về Châu Á cho Hội
đồng An ninh Quốc gia.
"Tiền đề cơ bản dưới sự cai trị của một
đảng là đảng kiểm soát tất cả mọi thứ. Để thiết lập các hiệp hội độc lập
về mặt chính trị có thể được cho là mang tính khá cách mạng," Tom
Malinowski, trợ lý thư ký về dân chủ, nhân quyền và lao động dưới thời
Obama, cho biết.
Nhưng về những mặt khác thì nó rất khác.
Vào
tháng 5/2017, khi ông Trump đón tiếp Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, vị cố
vấn an ninh khi đó H.R. McMaster chỉ có đúng 5 phút để cố vấn ông Trump,
theo như cựu đại sứ Osius.
Nhưng hầu hết cuộc gặp đó là ông Trump nói những câu đùa thô thiển, theo ông Osius.
"Khá
là rõ ràng là ngài tổng thống đã không biết người ông ấy sẽ gặp là ai,
gặp về điều gì và thậm chí cũng không hề hứng thú về cuộc gặp đó," ông
Osius nói thêm.
Trong khi đó Nhà Trắng phủ nhận ông Trump thiếu chuẩn bị cho cuộc gặp trên.
Vào
tháng 11/2017, Ông Trump gặp cố chủ tịch Trần Đại Quang và đưa ra một
tuyên bố chung đề cập rằng "cả hai nhà lãnh đạo nhận ra sự quan trọng
trong việc bảo vệ và thúc đẩy nhân quyền."
Trong khi đó, trong
chuyến đi đến Việt Nam trước khi kết thúc nhiệm kỳ, cựu Tổng thống Obama
đã có cuộc gặp với giới bất đồng chính kiến và các thanh niên trẻ.
Còn Trump thì nhấn mạnh vào tình trạng thâm hụt thương mại và tìm cách bán vũ khí Hoa Kỳ cho Hà Nội, bài báo của WP viết.
Tuy
vậy, phát ngôn viên của Đại sứ quán Hoa Kỳ Pope Thrower nói rằng chính
quyền Hoa Kỳ sẽ "duy trì cam kết lâu dài với các đối tác chính phủ và
phi chính phủ để thúc tiến quyền lao động ở Việt Nam."
Chính quyền
Trump cũng nhiều lần lên tiếng rằng "vô cùng lo lắng" về sự kết tội đối
với các nhà hoạt động và kêu gọi chính quyền Hà Nội cho phép các cá
nhân "bày tỏ quan điểm của họ một cách tự do và tụ tập một cách ôn hòa."
Chính
quyền của Trump cũng yêu cầu Việt Nam tôn trọng tự do tôn giáo, một
quan chức cấp cao của Nhà Trắng nói với điều kiện ẩn danh. Tuy nhiên
viên chức này cũng thừa nhận Hà Nội hầu hết đều lờ đi các áp lực bên
ngoài.
"Tình hình này đang khá xấu," viên chức này nói.
"Tôi nghĩ đó là một trở ngại cho mối quan hệ hợp tác chặt chẽ hơn với
Việt Nam."
Theo ông Adams, chính quyền Cộng sản hiện nay phần lớn lờ đi những khiếu nại của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ.
"Khi
họ nhìn vào Trump, họ thấy một vị tổng thống Hoa Kỳ, người tỏ rõ quan
điểm là ông ta không quan tâm đến nhân quyền và dường như tỏ ra thích
những kẻ độc tài," ông Adams nói.