Hết ODA, 'nghề công chức' mất giá (Phạm Chí Dũng)
"Còn tiền, còn bạc còn đệ tử. Hết cơm, hết rượi hết ông tôi"...
Hiện tượng nhiều quan chức cộng sản đặc biệt là nhiều tướng tá trong ngành công an xin "về hưu non" thời gian qua chứng minh cho nhận định của ông Phạm Chí Dũng rằng chính quyền VN đã cạn tiền. Quan chức chẳng còn gì để sơ múi. Đất nước VN sẽ đi về đâu? Trí thức VN đã ý thức được là cần phải ủng hộ cho các tổ chức dân chủ đối lập đứng đắn hay chưa?
Những ai sẽ phải thất vọng và tuyệt vọng?
Đứng đầu bảng nạn nhân của hậu quả nợ công ODA là dân. Luôn là nhân dân.
Núi nợ 210% GDP và quả báo ứng nghiệm!
Liệu con số 35 triệu đồng nợ công đè lên mỗi đầu dân từ người già sắp
chết đến trẻ sơ sinh mà Bộ Kế hoạch và Đầu tư - cơ quan có trách nhiệm
chính ‘quản lý nguồn vốn ODA’ nhưng từ mấy năm qua đã có nhiều biểu hiện
muốn ‘nghỉ ngơi vì quá no’ và muốn đẩy bớt trách trách nhiệm cho các cơ
quan khác như Bộ Công thương, Ngân hàng nhà nước, Văn phòng chính phủ
cũng đang ‘no’ không kém - công bố có đúng với thực tế?
Thực tế còn khốn quẫn hơn nhiều, rất nhiều. Trong khi vào thời thủ
tướng bị xem là ‘phá chưa từng có’ - Nguyễn Tấn Dũng - trị vì 9 năm và
cũng là thời vay mượn ODA xả láng bất cần hậu quả nhất, tỷ lệ nợ công
quốc gia luôn bị ép dưới 65% GDP - tức chỉ khoảng 130 tỷ USD, thì con số
nợ công trần trụi hơn rất nhiều đã lên tới 431 tỷ USD - tức chiếm đến
210% GDP, vượt rất xa ngưỡng cho phép 65% GDP (theo tiêu chí thế giới)
và thực chất đã quá nguy hiểm đối với một đất nước mà mức độ tàn tạ về
tài nguyên thiên nhiên và ngân sách luôn tỷ lệ thuận với thói ‘ăn của
dân không chừa thứ gì’.
Việt Nam đương đại năm 2018 và ‘toàn đảng, toàn quân, toàn dân lập
thành tích tiến tới đại hội 13’ vào năm 2021. Trong cơn mê sảng quằn
quại giai đoạn cuối, quả báo đã ứng nghiệm.
Hạn ngạch đạo đức hay giới hạn chấm mút?
Quả báo ODA đã chính thức bắt đầu từ năm 2012. Ngay trước thềm hội
nghị nhóm tư vấn các nhà tài trợ giữa kỳ năm 2012, Bộ Ngoại Giao Đan
Mạch đã không ngần ngại tuyên bố ngừng 3/4 dự án ODA tài trợ cho Việt
Nam do nghi ngờ một số cơ quan đơn vị sử dụng chi sai khoảng 11,4 tỷ
đồng trên tổng số tiền 69 tỷ đồng do Đan Mạch tài trợ, tương đương
khoảng 19,9 triệu cua-ron.
Đến năm 2013, Thụy Điển đã bắt buộc phải ngừng vô thời hạn các khoản
viện trợ ODA cho Việt Nam sau khi phát hiện hàng loạt gian dối của quan
chức Việt. Sau đó cả Bộ Ngoại Giao Australia vài vài quốc gia khác cũng
bắt đầu cắt giảm viện trợ.
Một trong những “gương người tốt việc tốt” ghê gớm nhất là vụ PMU18
vào năm 2006, với hình ảnh rất tiêu biểu của trưởng ban PMU18 Bùi Tiến
Dũng thuộc Bộ Giao Thông Vận Tải - một kẻ tắm bia khi quan hệ với gái.
Sau đó, báo chí Nhật Bản - chứ không phải báo chí Việt Nam - đã phát
hiện công ty tư vấn quốc tế Thái Bình Dương của Nhật đã phải hối lộ cho
quan chức Việt Nam phụ trách dự án đại lộ Đông-Tây ở Sài Gòn một phần
hoa hồng tương đương 10% giá trị hợp đồng. Lúc đó cũng là một trưởng ban
của PMU Đông-Tây là Huỳnh Ngọc Sĩ đã nhận số tiền hối lộ trên 800.000
đô la.
Chỉ vài tuần lễ sau khi xảy ra vụ việc 6 quan chức ngành đường sắt
Việt Nam bị bắt tạm giam do bị nghi nhận tổng cộng 16 tỷ đồng tiền hối
lộ từ công ty Tư Vấn Giao Thông Nhật Bản (JTC), vào đầu tháng Sáu năm
2014, Bộ Ngoại Giao Nhật Bản đã ra thông báo cho biết các khoản vay mới
bằng đồng yen và các khoản tài trợ cho dự án đường sắt đô thị Hà Nội đã
bị đình chỉ.
Hạn ngạch đạo đức giới quan chức tham nhũng ODA đã không còn biết giới hạn chấm mút là gì.
Thậm chí còn có những tỉ lệ tham nhũng, thất thoát cụ thể đối với ODA
ở Việt Nam. Trong một lần hiếm hoi được ‘mở miệng’, báo điện tử
Vietnamnet đã nêu ra một minh họa cụ thể: từ năm 2009-2010, sau khi đại
sứ quán Nhật tại Việt Nam loan báo sẽ viện trợ không hoàn lại để một số
tỉnh xây trường học, đường sá hạ tầng& thì có một phụ nữ mà tờ báo
không dám nêu tên, chỉ cho biết là cư ngụ tại thành phố Vinh, tỉnh Nghệ
An, đã liên lạc với lãnh đạo nhiều xã ở Hà Tĩnh để đặt vấn đề chạy dự
án, với điều kiện khi thành công phải cắt cho bà ta 40%.
Sau đó nguồn vốn ODA đã được rót về cho ba xã ở Hà Tĩnh, trong đó có
một xã tên là Gia Phố được nhận 80,000 đô la để xây dựng trường tiểu
học. Chính quyền xã này đã lấy 8.000 đô la chia cho nhau, rồi lấy thêm
24.000 đô la chi cho người phụ nữ làm môi giới. Tỉ lệ 40% tương tự cũng
xảy ra ở huyện Cẩm Xuyên. Do bị ăn chặn thảm thiết đến thế, các cơ sở
giáo dục, đường sá ở ba xã trên đều sụt giảm mạnh về quy mô và chất
lượng.
Còn rất nhiều dẫn chứng khác về lãng phí và “ăn dày” ODA, đặc biệt là
những dự án sử dụng vốn ưu đãi trong lĩnh vực giao thông bị chậm tiến
độ và đội vốn lớn so với tổng mức dự kiến đầu tư ban đầu như dự án tuyến
metro Nhổn - ga Hà Nội, dự án đường sắt trên cao Cát Linh - Hà Đông ở
Hà Nội, dự án xây dựng tuyến metro số 1 (Bến Thành-Suối Tiên) và dự án
metro tuyến Bến Thành-Tham Lương ở Sài Gòn...
Thế nhưng điều kỳ quái lạ là cho đến nay, bất chấp yêu cầu trong rất
nhiều lần các tổ chức tài trợ quốc tế và giới chuyên gia phản biện trong
nước, ở Việt Nam vẫn chưa có bất kỳ tổ chức giám kiểm độc lập nào cho
một khu vực được coi là nhạy cảm như ODA. Những tổ chức phi chính phủ
Việt Nam muốn làm việc này thì không được cho phép thành lập, trong khi
đó những tổ chức phi chính phủ nước ngoài vốn có truyền thống kiểm định
những dự án lớn như thế này lại chưa hoạt động ở Việt Nam, và cũng chưa
được được một cơ quan nhà nước Việt Nam nào mời. Các cơ quan quản lý
Việt Nam chỉ muốn ‘ôm’ và ‘ăn’…
Cạn ODA và bi kịch vĩ đại
2018, sau vài chục năm “vay mượn, vay mượn ồ ạt cho đến khi sụp đổ,”
ngân sách Việt Nam đã biến thành một tổ mối đúng nghĩa: tỉ lệ nợ
công/GDP vượt xa giới hạn nguy hiểm, còn cộng đồng tài chính quốc tế
đang thẳng tay “cấm cửa” vay mượn ODA đối với chính thể mà ngay giới
chuyên gia quốc tế còn rành rẽ một giai thoại dân gian: một chương trình
an sinh xã hội của chính phủ Việt Nam nhận nguồn ODA có tên là ‘Chương
trình 135’, nhưng khi tiền được phân bổ từ cấp cơ quan trung ương xuống
cơ quan địa phương rồi đến tay người dân thì đã biến thành công thức ‘5 -
3 - 1’, tức những người khốn khổ nhất trong xã hội lầm than này chỉ
nhận một phần quá nhỏ nhưng vẫn phải tự nguyện ‘cám ơn đảng và nhà nước
ta’, cũng tự nguyện làm bình phong để giới quan chức có cớ ‘xóa đói giảm
nghèo’ để xin ODA.
2018, sau vài chục năm nhận ‘lộc trời’, ODA đã trở thành một trong những bi kịch ‘vĩ đại’ nhất của chính thể Việt Nam.
Bi kịch đến nỗi mà vào một buổi sáng mùa thu năm 2017, Thủ tướng Phúc
đã phải “đề nghị Ngân hàng thế giới tìm kiếm nguồn vốn tài trợ cho Việt
Nam các khoản không hoàn lại để giảm tối đa làm chi phí vay vốn, tăng
thành tố ưu đãi của các khoản vay” - cử chỉ xin tiền đầu tiên và hình
như không còn quá chú tâm về lòng tự trọng kể từ ngày quan chức này phải
lãnh trách nhiệm ‘đổ vỏ’ cho đời thủ tướng trước bị xem là ‘phá chưa
từng có’ là Nguyễn Tấn Dũng…
Bi kịch đến mức mà vào cuối tháng Sáu năm 2018, cuộc gặp của Phó Thủ
tướng Vương Đình Huệ với Bộ Tài chính Hoa Kỳ ở Washington đã khiến lộ
ra một ‘bí mật quốc gia’ mà mấy năm qua giới quan chức Việt Nam cố tình
giấu nhẹm: ông Huệ đề nghị Mỹ “mở lại kênh cho vay ODA và vay ưu đãi cho
Việt Nam, tăng cường các chương trình viện trợ trực tiếp và gián
tiếp thông qua các tổ chức phi chính phủ để thực hiện các dự án nhân
đạo và hỗ trợ phát triển tại Việt Nam”.
Cũng có nghĩa là trong những năm gần đây, lượng ODA và viện trợ không hoàn lại được cấp từ Mỹ cho Việt Nam đã giảm về 0.
Nhưng Mỹ không phải là quốc gia duy nhất đặt Việt Nam vào trạng thái
zero viện trợ, mà động thái này như thể ‘không hẹn mà gặp’ đã diễn ra
phổ biến ở gần hết các nước cấp viện trợ cho Việt Nam, dẫn đến một phát
hiện lớn mà ‘đảng và nhà nước ta’ đã không dám công bố trong suốt 4 năm
qua: từ năm 2014 đến năm 2018, viện trợ ODA cho Việt Nam luôn cận kề với
vạch 0.
Đến lúc này, người ta đã có thể hiểu vì sao giới quan chức cao cấp
Việt Nam đã tận dụng các sự kiện hội thảo quốc tế, các cuộc gặp song
phương ở Hà Nội lẫn các chuyến công du nước ngoài để phát ngôn ‘xin
tiền’ không biết mệt mỏi.
Hết mật, sạch ruồi và ‘tìm đâu ra nhân tài’
2018 rất có thể là năm chứng kiến sự sụt giảm thảm thiết nhất của
nguồn vốn ODA (viện trợ phát triển chính thức) vào Việt Nam, bổ túc một
dấu ấn cho năm ‘thắng lợi kinh tế chưa từng có’ và ‘tiếp tục gặt hái
nhiều thành công đối ngoại’ theo lối tuyên truyền không còn biết trời
cao đất dày của chính thể độc đảng này, chìm nghỉm trong bức tranh tổng
thể mang gam màu xám ngoét - được đặc tả bởi sự phối ngẫu của ba thành
phần ‘binh chủng hợp thành’: nợ công - nợ xấu - ngân sách.
Tháng Tám năm 2018, tròn một năm sau khi Việt Nam bị các tổ chức tín
dụng quốc tế là Ngân hàng thế giới (WB), Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF), Ngân
hàng Phát triển Á châu (ADB) chính thức tăng lãi suất cho vay gấp 3 lần
và giảm thời gian ân hạn xuống chỉ còn một nửa, các cơ quan quản lý
trên dải đất ‘lệ tuôn hình chữ S’ cùng giàn đồng ca của hơn nhiều tờ báo
nhà nước một lần nữa rên la thống thiết ‘Gánh nặng ODA’, ‘Nhiều dự án
vay vốn ODA không có khả năng trả nợ’, ‘Xác định rõ trách nhiệm để ODA
vượt trần 300.000 tỷ’, ‘Cân nhắc sử dụng nguồn ODA’, ‘ODA đã hết hấp
dẫn’…
Không chịu cải cách thể chế, cũng chẳng chịu cải thiện nhân quyền một
cách thực tâm, chi tiết và bằng hành động mà vẫn là thói trớt trả miệng
lưỡi như trước đây, chính thể độc trị ở Việt Nam vào năm 2019 có thể sẽ
nhận được con zero to tướng giá trị ODA mà các tổ chức quốc tế ký kết
với Việt Nam.
Nghề công chức liên quan đến nhiệm vụ ‘tiếp nhận và điều tiết nguồn
viện trợ ODA’ ở Bộ Kế hoạch và Đầu tư và Sở Kế hoạch và Đầu tư ở các
tỉnh thành cũng bởi thế đang và sẽ kém hẳn phần hấp dẫn so với thời vàng
son trong dĩ vãng.
Nếu trong dĩ vãng phải chạy tiền đậm mới có thể được trở thành công
chức ngồi thực thi công thức ‘5 - 3 - 1’, thì nay và những năm tháng
tới, chỗ nào hết mật sẽ tự nhiên sạch bóng ruồi.
Nếu dân Việt tuyệt vọng vì núi nợ công trên đầu mình thì giới quan chức cũng cuống cuồng thất vọng: chẳng còn gì để ‘ăn’.
Hẳn đó là nguồn cơn vừa sâu xa vừa trực tiếp đã khiến gần đây một số
quan chức Bộ Kế hoạch và Đầu tư phải than vãn ‘khó tìm được nhân tài’
cho bộ này…
VOA