Điểm tuần báo Pháp - Ukraine và Châu Âu đối mặt một mùa đông khắc nghiệt (Thụy My)
Mỹ áp đặt công thức Gaza, Ukraine và Châu Âu đối mặt một mùa đông khắc nghiệt
Chiến tranh ở Ukraine chiếm nhiều giấy mực nhất trên các tuần báo kỳ này, dù tít trang bìa khá đa dạng. L’Express quan tâm đến chính sách nhập cư của Đan Mạch, Le Point ra số chuyên đề về các bệnh viện, Le Nouvel Obs chỉ trích Pascal Fraude, người dẫn chương trình truyền hình theo xu hướng cực hữu, The Economist lo lắng AI có thể làm thay đổi thế giới tuổi thơ.
Một quân nhân thuộc lữ đoàn cơ giới độc lập số 100 của Ukraine quan sát drone tác chiến của Nga trên bầu trời, ở tiền tuyến gần thành phố Kostiantynivka, Donetsk, ngày 29/11/2025. Reuters - Stringer
Trump "tái bản" phương pháp ở Gaza cho Ukraine
Courrier International dành hồ sơ cho "Phương pháp Trump". Tổng thống Mỹ tiếp tục tả xung hữu đột để áp đặt hòa bình của ông trên khắp các mặt trận. Theo Trump nói thì ông đã chấm dứt được 8 cuộc chiến chỉ trong vài tháng, và sẽ không dừng lại ở đây. Với bằng ấy thành tích, Donald Trump là nhà kiến tạo hòa bình xứng đáng được tặng giải Nobel chăng ? Thực tế phức tạp hơn nhiều.
Kế hoạch hòa bình 28 điểm hoàn toàn theo quan điểm của Moskva, gây phẫn nộ tại Kiev và Châu Âu đã được chỉnh sửa, nhưng thương lượng tiếp tục theo kiểu quen thuộc. The Wall Street Journal nhận xét, đề nghị của Trump về Ukraine giống y như phương pháp sử dụng với Gaza : một giao dịch nhất thời, hoặc chấp nhận hoặc không. Kế hoạch thiên hẳn về một phía : Nga trong trường hợp Ukraine và Israel ở Gaza.
Theo mô hình "ủy ban hòa bình" do Trump làm chủ tịch trong thỏa thuận Gaza, kế hoạch cho Ukraine kêu gọi thành lập một "hội đồng hòa bình" để giám sát. Cũng như Gaza, Steve Witkoff và Jared Kushner chịu trách nhiệm điều đình về Ukraine. Hai nhà kinh doanh địa ốc vốn là láng giềng ở Florida, đã cùng với doanh nhân Nga Kirill Dmitriev đề ra bản kế hoạch 28 điểm. Financial Times cho biết Kushner đóng vai trò hàng đầu ở Gaza và nay được huy động để làm ngưng tiếng súng ở Ukraine.
Một người Mỹ thứ ba : Marco Rubio, ngoại trưởng kiêm chủ tịch hội đồng an ninh quốc gia cũng có mặt khắp nơi. Trong hồ sơ Ukraine, ông làm cân bằng lại bản kế hoạch vốn hoàn toàn thiên về Nga ; ngược lại với Venezuela, ông gây áp lực tối đa lên Maduro. Tóm lại, Marco Rubio "là diều hâu đối với Caracas nhưng lại là bồ câu với Kiev", theo tờ El Pais bản tiếng Anh.
Châu Âu trước ba thách thức chiến lược
The Economist nhấn mạnh, "Châu Âu do dự đủ rồi, cần phải chi ra để cứu Ukraine" vì Mỹ sẽ không hành động. Nhiều người đã thở ra nhẹ nhõm khi không có tiến triển sau khi Steve Witkoff gặp Vladimir Putin ở Moskva. Nguy cơ ê-kíp Donald Trump bán rẻ chủ quyền Ukraine để đổi lấy các hợp đồng thương mại lùi xa. Nhờ áp lực của các nhà lãnh đạo Châu Âu và một số nhân vật Cộng Hòa ôn hòa, trong đó có ngoại trưởng Marco Rubio, bản kế hoạch đã được lặng lẽ xếp lại. Tuy nhiên một kế hoạch tệ hại khác vẫn có thể xuất hiện, và Ukraine cần nhanh chóng được hỗ trợ về quân sự và tài chánh.
Khi Putin khởi động cuộc xâm lăng đại quy mô, Liên Hiệp Châu Âu đã trừng phạt nặng nề Nga với sự đồng thuận của Nhà Trắng. Nhưng ông Trump đã làm tan vỡ sự đoàn kết này. Từ nay, gánh nặng 90-100 tỉ đô la viện trợ cho Kiev đè nặng lên một mình Châu Âu. Tuy đây là số tiền lớn, nhưng là cái giá không nhiều cho an ninh châu lục : GDP hàng năm của EU đã lên đến 20.000 tỉ đô la.
Châu Âu đối mặt với ba thách thức chiến lược. Thứ nhất, làm cho Putin hiểu rằng ông ta không thể thắng, vì Châu Âu – với nền kinh tế lớn gấp 10 lần Nga – sẽ không bao giờ bỏ rơi Ukraine. Thứ hai là trấn an Kiev, và cuối cùng chứng tỏ với phe Trump rằng Châu Âu không phải là một khối yếu kém, cơ hội. Trong cả ba điểm, Châu Âu đều chưa xứng tầm. Tranh cãi vẫn chưa dứt về 210 tỉ euro tài sản Nga đang bị phong tỏa.
Nếu không muốn hoặc không thể dùng số tiền này, Châu Âu phải nhanh chóng dùng đến nguồn tài chánh của mình, bằng cách phát hành trái phiếu. Ukraine cần được tài trợ trong bốn, năm năm để duy trì ngân sách, đóng tàu và tái thiết các nhà máy điện ; trong khi Châu Âu viện trợ nhỏ giọt. Điều này khiến Kiev phải sống lây lất, lệ thuộc vào những cuộc họp với các nhà tài trợ, khuyến khích Vladimir Putin lên mặt với phương Tây, củng cố luận điệu của những người thân cận Donald Trump – rằng Châu Âu không có được chính sách đối ngoại nghiêm chỉnh.
Kiev vững vàng, đồng minh không nên run rẩy
Tương tự, trên Le Point, nhà bình luận kiêm đạo diễn phim tài liệu Bernard-Henri Lévy đặt câu hỏi : "Liệu Châu Âu có xứng tầm với Ukraine ?". Zelensky lại đến Paris, lần thứ bao nhiêu chắc bản thân ông cũng không tính đến, nhưng lần này không có cánh tay mặt Andriy Yermak bên cạnh. Những người ở Pokrovsk, Sumy, Bakhmut, Chasiv Yar sống sót qua những đợt bom, hỏa hoạn, trận đánh, trẻ em bị bắt cóc… suốt bốn năm qua, sẽ phải chịu đựng một mùa đông khắc nghiệt hơn. Vào thời điểm lịch sử mà đồng minh Mỹ đã đánh rơi chiếc mặt nạ, Volodymyr Zelensky tìm kiếm gì Paris ? Một sự trấn an, nhưng không phải những lời lẽ ngoại giao cho tương lai, khi mà Ukraine đã bị phân rã, Châu Âu đã quy hàng, mà phải là một sự cam kết tức khắc.
Tổng thống Emmanuel Macron với thời gian trở thành người ủng hộ vững chắc và trung thành nhất, luôn đứng bên người đồng nhiệm không hề run sợ trước áp lực của Nga và Mỹ. Bởi vì cần phải thương lượng một hòa bình chân chính. Muốn vậy phải có thời gian thương thảo, giúp đỡ nền dân chủ Ukraine bằng mọi cách, kể cả việc dùng tài sản phong tỏa của Nga. Và để không diễn ra những cuộc chiến tranh khác đẫm máu hơn, cần tiếp tục nói với không chỉ người Nga, mà cả với những người yếu bóng vía ở Châu Âu luôn đòi hòa dịu, thực ra là đầu hàng, rằng cuộc chiến đấu giành độc lập của Ukraine là bảo đảm duy nhất cho Châu Âu trước kẻ bành trướng Moskva.
Vào thời điểm đen tối nhất, ngày 24/02/2022 khi các xe tăng Nga đã ở ngưỡng cửa Kiev, có một người đã từ chối đề nghị lưu vong mà dứt khoát muốn cầm súng vệ quốc. Vào năm 1920 tại Warszawa, khi nước cộng hòa Ba Lan non trẻ sắp bị quân Nga càn quét, một người khác tên Pilsudski đã phản công với sự giúp đỡ của một sĩ quan trẻ Pháp tên là Charles de Gaulle, làm đảo ngược tình thế. Tác giả Bernard-Henri Lévy cho biết luôn nghĩ rằng Ukraine có thể chiến thắng, và các đồng minh không nên run rẩy mà phải đứng bên cạnh Kiev.
Mỹ chia tay và buộc Châu Âu trả phí tổn "ly dị"
Một nhà bình luận khác là Nicolas Baverez trên Le Point phân tích "Khi nước Mỹ ly dị Châu Âu". Ông Trump khi đứng về phía Putin, muốn áp đặt một sự đầu hàng vô điều kiện cho Ukraine, đã cô lập hoàn toàn cựu lục địa. Kế hoạch tự cho là "hòa bình" gồm 28 điểm của Trump, mà thực ra là của Putin, còn tệ hại hơn cả các điều kiện mà Hitler ép buộc Pháp hồi năm 1940, trong khi Kiev chưa phải là kẻ chiến bại.
Châu Âu bị bỏ lại một mình đối mặt với Nga, vào lúc Vladimir Putin tập trung 40% ngân sách Nhà nước cho quân sự. Cho dù đã được sửa đổi, đề nghị này vẫn hàm chứa nguy cơ cao về an ninh cho Châu Âu. Nước Mỹ của Donald Trump đã trở thành một nền "dân chủ phi tự do", một "Nhà nước côn đồ" đứng bên cạnh Moskva – theo tác giả.
Chẳng phải là Trung Quốc, mà Châu Âu mới là mục tiêu đầu tiên của cuộc cách mạng địa chính trị, và cuộc chiến tranh thương mại của Washington. Một châu lục mà Mỹ quốc muốn nói lời chia tay, sau khi buộc phải trả chi phí ly dị, lợi dụng sự yếu đuối và chia rẽ của các nước thành viên. Chính quyền Trump đòi làm trung gian hòa giải giữa NATO và Nga – cứ như Hoa Kỳ không phải là thành viên của Liên minh Bắc Đại Tây Dương. Châu Âu có các thế mạnh quan trọng : Nhiều tài năng, là thị trường lớn, nguồn tiền tiết kiệm dồi dào, đồng euro mạnh, Nhà nước pháp quyền, sự ổn định. Tuy nhiên còn thiếu những điều cốt yếu là tương quan lực lượng với các chế độ độc tài, chiến lược và sự đoàn kết.
Rubicon, đơn vị drone tinh nhuệ của Putin
Liên quan đến chiến trường Ukraine, L'Express nói về đơn vị tinh nhuệ Rubicon chuyên về drone của Nga, được thành lập từ tháng 8/2024 theo lệnh của bộ trưởng quốc phòng Andrey Belousov. Khác với truyền thống cứng nhắc, chậm chạp của quân đội Nga, sự tương đối độc lập khiến đơn vị này có thể tự do sáng tạo. Rubicon sở hữu một trung tâm nghiên cứu phát triển giúp hiện đại hóa mọi loại drone, sau đó sản xuất tại các nhà máy riêng, rồi tung hàng loạt ra chiến trường. Nhờ được ưu tiên ở thị trường Hoa lục, đơn vị này tha hồ mua sắm các linh kiện cần thiết. Trước trận Pokrovsk, Trung tâm Rubicon đã được thử lửa ở Kursk, đóng vai trò quyết định trong việc đẩy lùi lực lượng Ukraine khỏi thành phố của Nga. Nhờ các drone sợi quang không bị gây nhiễu, đơn vị này gieo rắc kinh hoàng cho thường dân Ukraine.
Theo Maxim Sheremet, người sáng lập công ty Drone Space Lab ở Kiev, đây là đơn vị hiệu quả nhất của Nga, không chỉ nhờ cóp theo cơ cấu các đơn vị drone của Ukraine mà còn có ngân sách không hạn chế, cạnh tranh được với Kiev vốn là phía đầu tiên phổ biến việc sử dụng drone trên chiến trường. Rubicon có khả năng ngăn cản việc thay quân và tiếp tế của các đơn vị Ukraine, tấn công vào các drone Ukraine hiện đang gây 80% thiệt hại cho quân Nga. Thế nên Rubicon đang là mục tiêu truy lùng ưu tiên của Kiev. Đầu tháng 11, tình báo Ukraine loan tin đã đánh vào một trong những căn cứ của đơn vị này ở Avdiivka, tiêu diệt nhiều sĩ quan và lính điều khiển drone. Trước đó vào tháng 5, một drone Ukraine đã lao xuống tổng hành dinh Rubicon ở gần Moskva. Cuộc truy đuổi còn tiếp diễn.
Đan Mạch, đất nước thiên tả siết chặt nhập cư Hồi giáo
Cũng tại Châu Âu, L'Express đăng ảnh nữ thủ tướng Đan Mạch Mette Frederiksen, với dòng tít trên trang bìa về một quốc gia thiên tả đã chặn lại nhập cư. Đất nước của Andersen còn hơn cả câu chuyện Nàng tiên cá hay Nữ hoàng tuyết, được World Happyness Report 2025 xếp hạng hạnh phúc nhất thế giới chỉ sau Phần Lan. Một xã hội hài hòa, mọi người đều đồng thuận nâng tuổi về hưu từ 67 lên 68 đến 2030 và đến 70 tuổi vào năm 2040. Tăng trưởng cao, ít thất nghiệp, nợ công chỉ 30,5% GDP (so với Pháp là 114%), ngân sách thặng dư, thừa sức tài trợ cho bất kỳ dự án mới nào.
Sáu triệu dân Đan Mạch rõ ràng là hạnh phúc, có điều hồi tháng Giêng Donald Trump lại dòm ngó Groenland. Song song đó, Vladimir Putin liên tục tiến hành chiến tranh đa diện nhắm vào "Liliput" Đan Mạch cũng như các nước Bắc Âu và Baltic. Đầu tháng 10, nhiều drone xuất hiện trên bầu trời Đan Mạch khiến chính phủ phải đóng cửa 6 phi trường trong nhiều tiếng đồng hồ khi đang diễn ra hội nghị thượng đỉnh Liên hiệp Châu Âu.
Đất nước này đang thu hút sự chú ý, không chỉ vì Copenhagen đang là chủ tịch luân phiên Hội đồng Châu Âu đến cuối năm, mà vương quốc từ sáu năm qua được lãnh đạo bởi một nữ thủ tướng 48 tuổi gây ngạc nhiên : Tuy thuộc cánh tả, nhưng bà Frederiksen lại có chính sách chống nhập cư được cánh hữu hoan nghênh. Bà đặc biệt nhắm vào những người xin tị nạn MENAFT, chữ viết tắt theo tiếng Anh để chỉ Trung Đông, Bắc Phi, Pakistan và Thổ Nhĩ Kỳ - những nước đa số dân theo Hồi giáo - nhân danh mô hình Bắc Âu mà hầu hết dân Đan Mạch cho rằng không thể phù hợp với nhập cư ồ ạt.
Lý do được đưa ra là Nhà nước phúc lợi cần dựa trên sự tương trợ tập thể, không chỉ cùng đóng góp tài chánh cho hệ thống mà còn phải tôn trọng cùng những giá trị như nhau. Trong số đó có bình đẳng nam nữ, tôn trọng người đồng tính, tự do ngôn luận hoàn toàn. Đừng quên rằng cuộc khủng hoảng từ biếm họa Mohamed nổ ra năm 2005 ở Đan Mạch, dẫn đến loạt tấn công của Hồi giáo trong đó có vụ thảm sát Charlie Hebdo. Thế nên từ hai thập niên qua chính quyền Đan Mạch siết chặt nhập cư, với các tiêu chí gắt gao. Người xin nhập quốc tịch phải qua trắc nghiệm ngôn ngữ, các giá trị văn hóa và buộc phải bắt tay một viên chức khác phái - nhằm loại đi thành phần Hồi giáo cực đoan.
AI và những "hoàng tử hạnh phúc trong vương quốc trống rỗng"
Cũng trên lãnh vực xã hội, The Economist cảnh báo "trí thông minh nhân tạo đang định hình lại tuổi thơ như thế nào". Công nghệ cao mang đến những cơ hội tuyệt vời, kèm theo những rủi ro đáng ngại. Trẻ em có được kiểu nuôi dạy trước đây chỉ dành cho người giàu, với gia sư riêng, giáo trình được cá nhân hóa và việc giải trí được lập riêng. Các em có thể nghe các bài hát được sáng tác về mình, đọc những câu chuyện mà mình đóng vai chính, chơi các trò chơi điện tử phù hợp với trình độ và có một nhóm bạn ảo cổ vũ…
Nhưng mối quan hệ đơn phương với các AI - vốn không bao giờ chỉ trích - sẽ hình thành những nhân cách không hoàn hảo. Các "chatbot" có thể tạo ra những đứa trẻ ít muốn chia sẻ, và sau này trở thành những đồng nghiệp không thể thỏa hiệp, đối tác không hề muốn có các nhượng bộ cần thiết trong quan hệ. Đó là những "hoàng tử hạnh phúc", nhưng trong một "vương quốc trống rỗng".
Thụy My
