Vì sao Việt Nam xếp ‘hạng bét’ về khởi nghiệp kinh doanh? (VNN)
Nhờ có bác Hồ, có đảng cộng sản quang vinh lãnh đạo. Có thế mà cũng không biết. :)
Chỉ số gia nhập
thị trường của Việt Nam trong Báo cáo Môi trường Kinh doanh đang xếp
"hạng bét" nhưng có thể được cải thiện hàng chục bậc.
Gần
đây một doanh nhân kể với tôi, anh phải mất hơn chục lần làm nhiều thủ
tục liên quan đến đăng ký doanh nghiệp trong năm ngoái và than phiền,
“kiến tạo” gì mà làm doanh nghiệp chúng tôi khổ thế.
Thực ra, chuyện này chẳng xa lạ với tôi trong quá trình mấy chục năm làm nghề luật sư liên quan đến hoạt động của doanh nghiệp.
Chính
phủ đã thể hiện quyết tâm cải cách môi trường kinh doanh sao cho Việt
Nam phải bắt kịp nhóm 4 quốc gia hàng đầu trong Asean và thúc đẩy tinh
thần kinh doanh của dân chúng nhưng trên thực tế còn vô vàn rào cản
không dễ vượt qua.
Việt Nam xếp hạng 106 thế giới, tốn 20 ngày
Trong
bài này, tôi chỉ tập trung phản ảnh về Chỉ số gia nhập thị trường của
Việt Nam xếp hạng thứ 106 và tiêu tốn 20 ngày của doanh nghiệp trong Báo
cáo Môi trường Kinh doanh của Ngân hàng Thế giới. Đây là mức xếp “hạng
bét” và không có cải thiện nhiều năm nay, mà tôi không quá lời. Chỉ số
gia nhập thị trường có một số thủ tục chồng lấn nhau, gây tốn kém rất
lớn về tiền bạc, thời gian và cơ hội cho doanh nghiệp và người dân.
Ví
dụ, theo Luật Doanh nghiệp và các văn bản liên quan, doanh nghiệp phải
nộp lệ phí 100.000 đồng để làm thủ tục cấp Giấy chứng nhận đăng ký doanh
nghiệp tại các phòng đăng ký kinh doanh. Đồng thời doanh nghiệp lại
phải làm một thủ tục khác và phải nộp lệ phí 300.000 đồng để công bố nội
dung đăng ký doanh nghiệp tại Cổng Thông tin đăng ký doanh nghiệp Quốc
gia.
Điều đáng nói là thủ tục thứ hai kế thừa nguyên si nội dung
của thủ tục thứ nhất và đều được tiến hành tại một phòng đăng ký kinh
doanh, nhưng lại doanh nghiệp phải nộp phí 2 lần. Đối với mỗi doanh
nghiệp thì khoản phí này là không đáng kể, nhưng với mỗi năm có khoảng
100.000 doanh nghiệp thành lập mới thì khoản nộp thêm cũng lên đến 30 tỷ
đồng.
Hơn nữa, thủ tục công bố nội dung đăng ký doanh nghiệp tại
Cổng thông tin đăng ký doanh nghiệp quốc gia đã tiêu tốn đến 5 ngày,
tức chiếm tới ¼ thời gian của Chỉ số gia nhập thị trường.
Điều
quan trọng tôi muốn nhấn mạnh không phải là tiền, mà là ở chỗ nó thể
hiện thái độ đối xử bất hợp lý của Nhà nước đối với doanh nghiệp bằng
việc quy định thành 2 thủ tục hành chính ở 2 điều luật khác nhau trong
Luật Doanh nghiệp, dẫn đến 2 lần thu lệ phí. Do đó người ta có cảm giảc
Nhà nước tách ra 2 công đoạn để nhằm dễ dàng, hợp lý hóa việc thu tiền
của doanh nghiệp.
Với việc phải đăng ký thay đổi nhiều lần trong
quá trình hoạt động với nhiều thủ tục hành chính và các yêu cầu, đòi hỏi
tuân thủ pháp luật, doanh nghiệp khổ sở về thủ tục, thời gian và chi
phí.
Trong bối cảnh này, yêu cầu 1,6 triệu hộ kinh doanh phải
chuyển thành doanh nghiệp nhân Luật Doanh nghiệp được sửa đổi trong năm
nay sẽ là gánh nặng khó thở thực sự cho người dân.
Chỉ số gia nhập thị trường của Việt Nam có thể tăng hàng chục bậc
Do
vậy, theo quan điểm của tôi, cần phải nhập 2 thủ tục nộp phí công bố
nội dung đăng ký doanh nghiệp nói trên vào 1, chỉ với 1 lần nộp lệ phí,
được loại bỏ trong quá trình sửa đổi Luật Doanh nghiệp sắp tới.
Đồng
thời, hoàn toàn có thể bỏ hẳn thủ tục thông báo ngành nghề tự do kinh
doanh vì nó không còn ý nghĩa gì về pháp lý cũng như thực tế, kể cả việc
thống kê.
Khi đó việc đăng ký, khai báo thông tin doanh nghiệp
chỉ còn 1 ngày thay vì 5 ngày và Chỉ số gia nhập thị trường của Việt Nam
chỉ còn 15 ngày thay vì 20 ngày như hiện nay. Nếu cải cách được thực
hiện, Chỉ số này trong Báo cáo Môi trường Kinh doanh sẽ được cải thiện
hàng chục bậc. Đây chính là điểm nghẽn để cải thiện môi trường kinh
doanh mà Chính phủ cam kết chứ đâu.
Chỉ khi giảm thiểu chi phí và
các yêu cầu tuân thủ theo quy định cũng như trên thực tế, thì mới thực
sự cải thiện môi trường kinh doanh. Khi đó mới có thể bàn đến việc có
hay không chuyển đổi 1,6 triệu hộ kinh doanh đang có đăng ký kinh doanh
trở thành doanh nghiệp.
Chuyển đổi ngay hộ kinh doanh thành doanh nghiệp là không khả thi
Nhân đây, tôi cũng muốn bàn thêm việc chuyển đổi hộ kinh doanh thành doanh nghiệp nhân dịp sửa đổi Luật Doanh nghiệp trong năm nay.
Ở
góc độ nào đó, việc chuyển hộ kinh doanh thành doanh nghiệp là cần
thiết để chuẩn hoá họ về bản chất là những đơn vị kinh doanh chuyên
nghiệp và đúng với địa vị pháp lý của các chủ thể kinh doanh. Về lâu
dài, điều này nhằm xoá bỏ sự quá khác biệt giữa hai khu vực kinh doanh,
sự bất bình đẳng lớn giữa các loại hình kinh doanh về lao động, hoá đơn,
kế toán, nộp thuế,… Việc này cũng tương tự như chúng ta đã và đang tiếp
tục xoá bỏ khoảng cách phân biệt giữa doanh nghiệp nhà nước và dân
doanh, giữa doanh nghiệp nước ngoài và trong nước.
Luật Hỗ trợ
Doanh nghiệp nhỏ và vừa năm 2017 quy định, hộ kinh doanh chuyển thành
doanh nghiệp được miễn lệ phí đăng ký doanh nghiệp và phí cung cấp thông
tin doanh nghiệp lần đầu (khoảng 400.000 đ). Điều này cho thấy Nhà nước
mong muốn và cổ vũ cho quá trình chuyển đổi này.
Tuy nhiên,
trong bối cảnh doanh nghiệp vẫn đang phải đương đầu với những thủ tục
hành chính và muôn vàn tai ách, khiến Chỉ số gia nhập thị trường của
Việt Nam xếp hạng 106 thế giới, thì đòi hỏi phải xoá bỏ, chuyển đổi ngay
hộ kinh doanh thành doanh nghiệp là điều không khả thi.
Để thực
hiện việc đó, thì sẽ phải kèm theo nhiều điều kiện theo hướng cơ bản
chấp nhận thực trạng, bảo đảm không gây biến động lớn và có lộ trình đưa
dần hộ kinh doanh vào quỹ đạo doanh nghiệp trong khoảng 5 – 10 năm.
Thậm chí không loại trừ khả năng pháp luật thừa nhận hộ kinh doanh là
một loại hình doanh nghiệp mới đơn giản hơn hẳn doanh nghiệp tư nhân
hiện nay. Quả là một thách thức lớn, cả về pháp lý cũng như thực tế.
Chúng
ta cần kiến tạo một môi trường thuận lợi, dọn dẹp những trở ngại sao
cho ngôi nhà doanh nghiệp thông thoáng, tin cậy và hấp dẫn hơn, để các
hộ kinh doanh không còn băn khoăn về việc chuyển thành doanh nghiệp.
Vấn
đề mấu chốt là phải làm sao cho các doanh nghiệp siêu nhỏ được dễ thở
như hộ kinh doanh, chứ không phải là làm cho hộ kinh doanh phải khó thở
như doanh nghiệp.
Lịch sử hộ kinh doanh
Hiện
nay có khoảng 5 triệu hộ kinh doanh, trong đó có khoảng 1,6 triệu đã
đăng ký kinh doanh. Hộ kinh doanh được quy định là “do một cá nhân hoặc
một nhóm người gồm các cá nhân là công dân Việt Nam đủ 18 tuổi, có năng
lực hành vi dân sự đầy đủ, hoặc một hộ gia đình làm chủ, chỉ được đăng
ký kinh doanh tại một địa điểm, sử dụng dưới mười lao động và chịu trách
nhiệm bằng toàn bộ tài sản của mình đối với hoạt động kinh doanh”,
theo Nghị định số 78/2015/NĐ-CP của Chính phủ về đăng ký doanh nghiệp.
Khoảng
3,4 triệu hộ kinh doanh còn lại không phải đăng ký kinh doanh như:
người buôn bán hàng rong, quà vặt, buôn chuyến, đánh giày, bán vé số, hộ
gia đình sản xuất nông, lâm, ngư, diêm nghiệp...
Từ
năm 1945, cá nhân kinh doanh được gọi là “tiểu thương”, “tiểu chủ” theo
Sắc lệnh số 38 ngày 27-9-1945 của Chủ tịch Chính phủ lâm thời Việt Nam
Dân chủ Cộng hòa. Từ 1956, để sửa chữa sai lầm về cải cách ruộng đất, cá
nhân kinh doanh được gọi là “tiểu thương” trong một nghị quyết của Hội
đồng Chính phủ.
Từ năm 1966, cá nhân
kinh doanh được gọi là “hộ kinh doanh riêng lẻ” hay “hộ riêng lẻ kinh
doanh công thương nghiệp”. Từ sau năm 1976 trở đi, cá nhân kinh doanh
được gọi là “hộ kinh doanh cá thể” và “hộ tiểu công nghiệp.
Từ năm 2005 trở đi, tổ chức kinh tế này đã được Luật doanh nghiệp năm 2005 gọi là hộ kinh doanh (bỏ từ “cá thể”).
Trên
thực tế, dù được công nhận bằng văn bản luật hay không, thì hộ kinh
doanh - hình thức kinh doanh dễ hàng, linh hoạt - đã tồn tại ở nước ta
từ rất lâu trước khi lập quốc.
LS Trương Thanh Đức