Nga: Chỗ đứng nào cho thế hệ đối lập trẻ? (Tú Anh)
Françoise Daucé : "Đối lập Nga chia
rẽ trên câu hỏi này. Phân hóa trong phe đối lập không phải mới đây mới
có. Từ thập niên 2000, các đảng đối lập chính đã không đồng thuận với
nhau về một chiến lược chung đối phó với chính sách kiểm soát cử
tri của chính quyền Nga.
Sau một phần tư thế kỷ cầm quyền với bàn tay
thép, tổng thống Nga Vladimir Putin, 66 tuổi, tự tin sẽ tái đắc cử thêm 6
năm, nhiệm kỳ cuối cùng, trừ phi ông lại đổi luật chơi, sửa Hiến Pháp
một lần nữa. Nhà đối lập chính, luật sư Alexei Navalny bị cấm ra tranh
cử, cấm biểu tình và tổ chức của ông, đảng Tiến Bộ, sắp bị cắt nguồn tài
chính. Trong bối cảnh này, các tổ chức đối lập Nga tranh đấu như thế
nào ? Qua thùng phiếu hay xuống đường ?
RFI đặt câu hỏi với chuyên gia Françoise Daucé, giám đốc Trường Cao Đẳng Xã Hội EHESS, Paris.
Bằng
mọi cách, tổng thống Nga Vladimir Putin không để cho nhà đối lập Alexei
Navalny, khắc tinh của ông, trở thành thánh tử đạo. Trong tháng đầu năm
2018, luật sư chống tham nhũng hô hào tẩy chay bầu cử 18/03/2018, huy
động hàng ngàn người biểu tình ở các thành phố lớn. Tuy nhiên, chủ nhân
điện Kremlin vẫn để cho « khắc tinh » tự do bởi vì con chim đầu đàn của thế hệ đối lập trẻ bị cấm ra tranh cử, và đảng Tiến Bộ đối lập, sắp bị cắt nguồn tài chính.
Một thế hệ mới
Bị
cấm tranh cử, Alexei Navalny không bó tay. Ngày 28/01/2018, luật sư
nhân quyền kêu gọi biểu tình trên khắp nước. Theo AFP, ít nhất 4000
người tuần hành tại Matxcơva. Phong trào đối lập không huy động được
100.000 người như vào mùa đông 2016 phản đối bầu cử gian lận nhưng theo
thông tín viên RFI Daniel Vallot, từ thủ đô nước Nga, điều quan trọng là
chiến lược của phe đối lập, hiện nay đang bị chia rẽ.
Chủ trương
thứ nhất tham gia bầu cử để Putin không thể một mình tự tung tự tác. Cho
dù nền dân chủ Nga bị hạn chế và tiến trình bầu cử bị kiểm soát nhưng
tại Nga một thế hệ ứng cử viên mới đã xuất hiện : các nữ phóng viên
Ksenia Sobchak, Ekaterina Gordon, doanh nhân thì có Pavel Grunidine, ứng
cử viên của đảng Cộng Sản… Bên cạnh những nhà dân chủ từ ngày đầu thời
hậu cộng sản như Grigori Iavlinski sáng lập viên đảng Iabloko Dân Chủ.
Trong
khi đó, đường lối của Alexei Navalny, nhà đối lập số một, là tẩy chay
cuộc bầu cử mà ông cho là đã được dàn dựng. Chỉ tiêu của chính quyền Nga
là làm sao ông Putin tái đắc cử với 75% phiếu và tỷ lệ đi bầu cũng phải
trên 75%. Do vậy, chiến lược của Alexei Navalny, đánh vào tính chính
đáng của chủ nhân điện Kremlin, là làm sao phá được « hai chỉ tiêu » này.
Tận dụng không gian còn tương đối thoáng
Pavel, một sinh viên biểu tình cho biết vì sao anh ngán ngẩm Putin : "Tôi
không thể nào ngôi yên ở nhà. Tôi phải ra đây góp mặt bởi tương lai,
định mệnh của chúng tôi ở nơi này. Thế hệ chúng tôi không hiểu vì sao mà
cuộc sống lại tồi tệ như thế. Thế hệ lớn tuổi, sống qua thời thập niên
1990, thì cho rằng với Putin, tình hình nước Nga có cải thiện. Nhưng thế
hệ chúng tôi, từ khi sinh ra đời đã có Putin. Cả đời chỉ thấy có Putin.
Chúng tôi cần một thứ gì khác : đó là quyền tự do phát biểu và quyền
được sống thoải mái. Tôi đi biểu tình vì lòng phẫn nộ, chúng tôi không
muốn Putin làm tổng thống vì ông ta không phải là đại diện chính đáng
của thế hệ trẻ".
Trong bối cảnh bầu cử tổng thống đã được ấn
định với cơ sở tỷ lệ đi bầu và tỷ lệ phiếu chiến thắng dự báo trước, câu
hỏi đầu tiên là phải chăng người dân Nga nào cũng chán ông Putin sau 25
năm cầm quyền độc đoán ?
Chuyên gia Françoise Daucé, giám đốc
viện nghiên cứu EHESS, thường xuyên sang Nga nghiên cứu về các vấn đề
liên quan đến xã hội và nhân quyền cho biết :
Françoise Daucé : "Tôi
không nghĩ lời phát biểu của người biểu tình này là tiêu biểu của dân
Nga bởi vì tình hình nước Nga phức tạp hơn nhiều. Rất khó mà nhận biết
được hết sự khác biệt giữa vùng miền, giữa thành thị và nông thôn. Anh
thanh niên này là người ủng hộ nhà đối lập Alexei Navalny nên nói lên
quan điểm như thế. Đúng là tại Nga có nhiều tiếng nói chỉ trích chính
quyền. Dân chúng phê phán về tình trạng xã hội, kinh tế, về những khó
khăn trong đời sống hàng ngày, về tình trạng bê bối, tắc trách trong bộ
máy hành chánh, ở bệnh viện, ở trường học… Tuy nhiên, những công kích
này không tập trung vào tổng thống Putin mà chỉ nhắm vào các cơ quan
công quyền địa phương, lãnh đạo cấp tỉnh, thành phố.Vấn đề là đối lập có
huy động được những bất bình này biến thành một phong trào phản kháng
trên toàn quốc hay không" ?
Tình hình phe đối lập hiện nay ra
sao ? Họ biết đoàn kết, hợp tác với nhau để phát động một phong trào
chống Putin từ những bất bình của người dân trong cuộc sống hang ngày ?
Françoise Daucé : "Tình
hình đối lập cũng phức tạp rắc rối hơn chúng ta nghĩ. Bởi vì ở các
thành phố có phong trào tranh đấu cho tự do dân chủ và công kích đảng
cầm quyền. Nhưng ở những vùng xa xôi thì hai lực lượng mạnh nhất là phe
dân tộc chủ nghĩa LDPR của Vladimir Jirinovski và đảng Cộng Sản Nga.
Thông tín viên RFI ở Matx cơva có nhắc đến ứng cử viên của đảng Cộng sản
Nga là Pavel Grodinine, người mà theo tôi, sẽ thu hút được lá phiếu của
cử tri bất bình ở các tỉnh xa".
Qua các cuộc bầu cử địa
phương gần đây, liệu có thể đánh giá chính xác sức mạnh, uy tín của đối
lập Nga trong một nước mà mọi sinh hoạt thông tin đều bị Nhà nước chi
phối ?
Françoise Daucé : "Thật ra, chúng ta không có
những chỉ dấu đáng tin cậy để dự báo uy tín đối lập lên hay xuống bởi vì
tiến trình bầu cử bị chính quyền kiểm soát toàn diện. Chúng ta không có đủ yếu tố để nghiên cứu. Phân tích các kết quả thăm dò ý kiến cũng là một chuyện khó khăn.
Những
kết quả bầu cử địa phương năm 2016 cho thấy đối lập lên điểm ở nhiều
thành phố. Phe chính quyền bị mất một số quận ở Matxcơva là yếu tố cho
phép bắt mạch xu hướng đang lên của phong trào tự do dân chủ nhưng ở Hạ
Viện Duma, đảng của tổng thống Putin vẫn chiếm đa số và vai trò « đối
lập » thì nằm trong tay của phe dân tộc chủ nghĩa LDPR và đảng Cộng Sản
Nga. Trong khi đó thì phe tự do dân chủ hầu như không được ghế nào.
Do
vậy, phải để ý đến yếu tố khác biệt vùng miền và thêm vào đó là trường
hợp các nước cộng hoà độc lập xa xôi, nơi mà bầu cử, ứng cử luôn bị kiểm
soát chặt chẽ với hệ quả là đảng của tổng thống Putin, luôn được từ « 90% » trở lên".
Nếu tỷ lệ cử tri đi bầu thấp thì liệu chiến thắng của Putin có giá trị gì ?
Françoise Daucé : "Nếu
tỷ lệ dân đi bầu thấp thì điều này sẽ làm cho chuyện tái đắc cử của
Putin mất đi phần nào tính chính danh. Chính quyền Nga rất sợ viễn cảnh
này. Vì thế mà họ để yên cho một vài ứng cử viên đối lập hoạt động, tạo
phần nào sinh khí cho sân khấu chính trị. Câu hỏi đặt ra là liệu đối lập
có nên tham gia vào cuộc chơi của chính quyền hay không hay là chọn
thái độ đứng xa ra không tham gia, không nhắc đến".
Tận dụng không gian mạng
Trong
năm 2017, Navalny ba lần bị bắt và kết án tù giam và do vậy bị cấm
tranh cử. Khắc tinh của Putin lên án điện Kremlin dàn dựng các bản án
giả tạo để ngăn chận một đối thủ chính trị lợi hại.
Dứt khoát chọn đấu tranh đường phố, Navalny tung lời kêu gọi trên mạng :
"Tiến
trình bầu cử mà chế độ kêu gọi chúng ta tham gia không phải là một cuộc
bầu chọn đúng nghĩa. Chỉ có một mình Putin tranh cử với một số ứng cử
viên mà ông ta đích thân lựa chọn và không một người nào đủ uy tín đe
dọa chiếc ghế tổng thống của ông ta. Những ứng cử viên này cho đến nay
chưa một lần đi vận động cử tri và họ cũng sẽ không bao giờ làm công
việc này.
Về phần chúng ta, chúng ta không đóng cửa các
văn phòng vận động tranh cử mà sẽ biến nó thành những trung tâm vận động
« đình công bầu cử ». Chúng ta không khoanh tay ngồi yên nhìn thế sự
xoay vần mà chúng ta phải trở thành những nhà quan sát. Chúng ta không
kiểm chứng được kết quả bầu cử của các ứng cử viên giả hiệu nhưng chúng
ta có thể tập trung vào tỷ lệ cử tri vắng mặt vì điện Kremlin quyết tâm
sửa đổi con số này. Chúng ta sẽ vận động người dân tẩy chay bầu cử vì đi
bầu là bầu cho tham nhũng, bầu cho gian lận, bầu chống tương lai của
nước Nga" .
Tẩy chay bầu cử hay tham gia ứng cử là hai
con đường của phe đối lập. Đâu là chiến lược tối ưu : trong phòng phiếu
hay trên đường phố ?
Françoise Daucé : "Đối lập Nga chia
rẻ trên câu hỏi này. Phân hóa trong phe đối lập không phải mới đây mới
có. Từ thập niên 2000, các đảng đối lập chính đã không đồng thuận với
nhau về một chiến lược chung đối phó với chính sách kiểm soát cử
tri của chính quyền Nga. Một số ứng cứ viên lý giải rằng cần phải tranh
cử để có cơ hội nói lên quan điểm, chủ trương của đối lập.
Đó
là trường hợp của đảng Iabloko, Dân Chủ Thống Nhất, được giới trí thức ở
thành phố ủng hộ. Đó cũng là lập trường của nữ phóng viên truyền hình
Ksenia Sobtchak, cũng thuộc phe tự do và thuộc thế hệ trẻ. Ksenia
Sobtchak là con gái của cựu thị trưởng cố đô Saint Peterburg, cha đỡ đầu
chính trị của ông Vladimir Putin.
Phe chủ trương ngược lại là Alexei Navalny, vừa bị chính quyền cấm tranh cử, nên kêu gọi « đình công bầu cử » và tẩy chay.
Con
đường vào điện Kremlin của đối lập Nga do vậy bị hai cản lực lớn : một
là cuộc bầu cử bị chính quyền khống chế toàn diện và thứ hai là nội bộ
chia rẽ".
Câu hỏi then chốt là « nếu như đối lập đoàn kết » thì có hạ được Putin trong kỳ bầu cử 18/03 hay không ?
Cho đến bây giờ Alexei Navalny cương quyết tận dụng không gian mạng để tranh đấu. Bị tổng thống Putin xem là « khắc tinh » và sử dụng mọi thủ đoạn kể cả mượn tay tư pháp để ngăn chận, Alexei Navalny có chút cơ may nào để thành công ?
Với
lập trường của một chính trị gia cánh trung, Navalny có thể tập họp hai
phe tả hữu về với mình, một bên là phe tự do dân chủ, phe kia là phong
trào yêu nước, dân tộc chủ nghĩa. Đây chính là mục tiêu của Alexei
Navalny trong bối cảnh chính trị đặc biệt của nước Nga. Đó là kết luận,
không bàn chuyện thắng thua, của nhà phân tích Françoise Daucé, Trường
Cao Đẳng Xã Hội Paris EHESS.
RFI