Chuyện Vành đai và Con đường (Lữ Giang)
Đây là
dự án xây dựng các con đường đi xuyên qua trên 60 quốc gia dựa trên ý
tưởng hồi sinh "Con đường Tơ lụa" từng kết nối Trung Quốc với Trung Á và
Châu Âu ngày xưa, thành "Con đường Tơ lụa thế kỷ 21". Mục đích chính
của kế hoạch này là giúp Trung Quốc duy trì tăng trưởng kinh tế thông
qua thương mại bằng cách đầu tư vào hạ tầng cơ sở tại các nước, tạo ra
các đối tác thương mại cho chính Trung Quốc.
Trong
khi Tổng thống Donald Trump chủ trương thu nhỏ nước Mỹ lại về cả kinh
tế, chính trị lẫn quân sự với khẩu hiệu "Nước Mỹ trước hết", Trung Quốc
đã tổ chức hội nghị thượng đỉnh "Sáng kiến Vành đai và Con đường" tại
Bắc Kinh trong hai ngày 14 và 15/5/2017 với chủ đề : "Tăng cường hợp tác
quốc tế, chung tay xây dựng 'Vành đai và Con đường', phát triển cùng có
lợi".
Đây là
dự án xây dựng các con đường đi xuyên qua trên 60 quốc gia dựa trên ý
tưởng hồi sinh "Con đường Tơ lụa" từng kết nối Trung Quốc với Trung Á và
Châu Âu ngày xưa, thành "Con đường Tơ lụa thế kỷ 21". Mục đích chính
của kế hoạch này là giúp Trung Quốc duy trì tăng trưởng kinh tế thông
qua thương mại bằng cách đầu tư vào hạ tầng cơ sở tại các nước, tạo ra
các đối tác thương mại cho chính Trung Quốc.
Có
đại diện của 29 quốc gia và đối tác đến tham dự, trong đó có các viên
chức Liên Hiệp Quốc, Quỹ Tiền tệ Quốc tế và Ngân hàng Thế giới. Người ta
cũng nhìn thấy có một số nhà lãnh đạo quốc gia như hai tổng thống
Vladimir Putin của Nga, Nursultan Nazarbayev của Kazakh (Đông Âu), và
các thủ tướng Tây Ban Nha, Italy, Hy Lạp, Hungary và Cambodia,
Donald
Trump vốn là một nhà kinh doanh có nhiều tiểu xảo (trick) và mánh mung
(dodge), nhưng lại không có tầm nhìn chiến lược, chỉ thích làm những
chuyện lặt vặt để "biểu dương khí thế". Lợi dụng thời cơ, Trung Quốc đã
đưa ra "Sáng kiến Vành đai và Con đường" để thực hiện "Giấc mơ Trung
Quốc" là trở thành một cường quốc lãnh đạo thế giới về kinh tế trong thế
kỷ 21.
Khái lược về Sáng kiến Vành đai và Con đường
Đây
là một vấn đề khá phức tạp, nhất là khi nó được diễn tả bằng những ngôn
từ trừu tượng và bí hiểm của người cộng sản, nhưng chúng tôi sẽ cố gắng
giãn dị hóa để nhiều người có thể theo dõi.
1. Từ "Một vành đai, Một con đường"
"Con
đường Tơ lụa thế kỷ 21" được Chủ tịch Tập Cận Bình lần đầu tiên đề cập
ngày 7/9/2013 tại Kazakhstan. Lúc đầu kế hoạch này được gọi là "Nhất đới
Nhất lộ" (chữ Hán Việt) hay "Một vành đai Một con đường" (One Belt One
Road – viết tắt là OBOR)
Theo
quan niệm sơ khởi của Tập Cận Bình, "Nhất đới Nhất lộ" là một vành đai
kinh tế trên bộ và một con đường tơ lụa mới trên biển. Đây là một chiến
lược rộng lớn, một sáng kiến xây dựng các cơ sở hạ tầng kết nối 3 châu
lục (Châu Á - Châu Phi và Châu) và 3 đại dương (Thái Bình Dương, Ấn Độ
Dương và Địa Trung Hải). Trên đường này sẽ hình thành những khu vực ảnh
hưởng địa-chính trị, kinh tế và an ninh của Trung Quốc. Nội dung dự án
gồm 5 trọng điểm như sau : (1) chính sách khai thông, (2) hạ tầng liên
thông, (3) thương mại thông suốt, (4) nguồn vốn lưu thông và (5) lòng
dân tương thông.
Lỗ
Tấn từng nói "Trái đất xưa vốn chưa có đường, do người đi mà thành".
Tập Cận Bình cho rằng nếu các bên nỗ lực đổi mới tư duy nhận thức và
hành động, "Con đường Tơ lụa thế kỷ 21" sẽ trở thành hiện thực.
2. Đến "Sáng kiến Vành đai và Con đường"
Ngày
30/3/2015, Trung Quốc công bố "Kế hoạch hành động về Sáng kiến Vành đai
và Con đường", trong đó cụm từ "Một vành đai, Một con đường" được đổi
thành "Sáng kiến Vành đai và Con đường" (Belt and Road Initiative - viết
tắt là BRI). Có sự giải thích rằng sở dĩ phải đổi lại như vậy bởi vì
không phải chỉ có một con đường mà có đến 6 con đường.
Bản
kế hoạch nói rằng mục tiêu của sáng kiến này là "Tăng tốc độ xây dựng
đường vành đai có thể giúp thúc đẩy sự thịnh vượng kinh tế của các quốc
gia dọc theo vành đai và hợp tác kinh tế khu vực, tăng cường trao đổi và
học hỏi lẫn nhau giữa các nền văn minh khác nhau, và thúc đẩy hoà bình
và phát triển thế giới. Đó là một cam kết tuyệt vời sẽ đem lại lợi ích
cho mọi người trên thế giới".
Những kế hoạch dự tính thực hiện
Trung
Quốc cần hệ thống giao thông thuận lợi để nhập khẩu nguyên vật liệu và
dầu lửa từ Châu Phi và Trung Đông, và vận chuyển hàng hóa sản xuất ở
trong nước ra nước ngoài, chủ yếu là đến các nước đang phát triển ở Châu
Á, Châu Phi và Châu Mỹ Latinh.
1. Tại vùng nối liền Châu Á và Châu Âu
Xây
dựng một con đường cao tốc từ Tân Cương đến Kyrgystan, Uzbekistan,
Tadjikistan, Turmenistan, Iran, Thổ Nhĩ Kỳ và một con đường khác nối
liền Trung Quốc với Kazakhstan, Nga và Châu Âu. Hai công trình này tạo
điều kiện để các tỉnh vùng nội địa của Trung Quốc tiếp xúc với bên
ngoài, thu hẹp sự phát triển mất cân đối giữa các vùng ven biển phía
Đông và các vùng sâu, vùng xa ở phía Tây Trung Quốc.
Bắc
Kinh thuê một phần cảng Piraeus của Hy Lạp trong 35 năm để có thể
chuyển hàng hóa của Trung Quốc đến các thị trường Đức, Hungary, Áo nhanh
hơn so với trước từ 7 đến 11 ngày. Đây là hải cảng ở Địa Trung Hải gần
kênh đào Suez nhất.
2. Tại vùng Ấn Độ Dương
-
Hoàn thành việc xây dựng đường ống dẫn dầu từ Myanmar đến Côn Minh dài
2.400km vói công suất 22 triệu tấn/năm. Đường ống này vừa rút ngắn đáng
kể thời gian vận chuyển, vừa không phải đi qua eo biển Malacca có nhiều
rủi ro tiềm ẩn.
-
Tài trợ xây dựng cảng chiến lược Gwardar tại eo biển Hormuz ở Pakistan,
và cảng nước sâu Hambantota ở Sri Lanka. Hai hải cảng này sẽ trở thành
nơi tiếp tế nhiên liệu cho hải quân Trung Quốc.
- Xây căn cứ hải quân của Trung Quốc tại hai đảo quốc Seychelles và Malpe ở Ấn Độ Dương.
-
Tại Cộng Hòa Djibouti ở Đông Bắc Châu Phi, Trung Quốc đang thương lượng
để xây dựng một căn cứ hải quân ở đó. Đây là vùng biển sân sau của Ấn
Độ.
- Xây
kinh đào Kra dài 102km ngang qua đoạn hẹp nhất trên bán đảo Malaysia,
phần thuộc Thái Lan, để tàu thuyền không phải đi qua eo biển Malacca của
Malaysia nữa. Kinh đào này sẽ rút ngắn cuộc hành trình khoảng 1.200km,
tàu sẽ đi nhanh hơn và ít nguy hiểm hơn. Phí tổn xây cất được ước tính
khoảng 28 tỷ USD.
3. Tại vùng Nam Mỹ
- Xây
dựng kênh đào Nicaragua nối liền Đại Tây Dương với Thái Bình Dương.
Kinh đào này dài 280 km, rộng và sâu hơn kênh đào Panama, trị giá 50 tỷ
USD, dự tính sẽ hoàn thành vào năm 2019. Cuối năm 2014, Tập đoàn
Hongkong Nicaragua Development (HKND) của Trung Quốc đã trúng thầu xây
dựng kênh đào này.
- Xây
dựng đường sắt xuyên lục địa từ Brazil đến Peru. Tháng 5/2015, Trung
Quốc và Brazil ký hợp đồng Xây dựng đường sắt xuyên lục địa dài 3.500km,
được ví như là "kênh đào Panama trên cạn".
Nguồn tài chánh cần thiết
Để
thực hiện "Sáng kiến Vành đai và Con đường", Trung Quốc phải giữ vị trí
thống trị trong một số định chế tài chính. Vị trí then chốt trong kế
hoạch này là Ngân hàng Đầu tư Hạ tầng cơ sở Châu Á (Asian Infrastructure
Investment Bank - AIIB). Trung Quốc cũng kêu gọi nhiều quốc gia hỗ trợ
cho các dự án được nói là có lợi ích chung này, nhưng đây không phải một
ưu tiên lớn đối với các nhà tài trợ Tây phương nên họ đang do dự. Vốn
ban đầu của AIIB được dự trù là 100 tỷ USD, bắt đầu hoạt động từ cuối
năm 2015, Trung Quốc đóng góp nhiều nhất là khoảng 30% và nắm giữ quyền
"phủ quyết".
Bắc
Kinh đã công bố kế hoạch đầu tư 900 tỷ USD vào các quốc gia dọc khu vực
có Vành đai và Con đường đi qua, trước tiên là xây dựng 6 hành lang
kinh tế : (1) Trung Quốc - Mông Cổ - Nga ; (2) Cầu lục địa Á - Âu mới ;
(3) Miền Trung Trung Quốc - Tây Á ; (4) Trung Quốc - Ấn Độ ; (5) Trung
Quốc – Brazil và (6) Bangladesh - Trung Quốc - Ấn Độ - Myanmar.
Trung
Quốc hy vọng "Sáng kiến Vành đai và Con đường" khi hoàn thành sẽ tạo
thành một mạng lưới kinh tế thương mại bao gồm 4,4 tỷ dân với tổng số
GDP khoảng 21.000 tỷ USD (chiếm 30% GDP toàn cầu) và có thể tạo ra giá
trị thương mại hơn 2.500 tỷ USD trong vòng một thập kỷ.
Những vấn đề trước mắt
Năm
2016, Viện Nghiên cứu Biển Đông của Trung Quốc tại đảo Hải Nam đã tổ
chức một cuộc hội thảo trong hai ngày 8 và 9 tháng 12 về đề tài "Sáng
kiến Nhất đới Nhất lộ và sự phát triển chung của khu vực Biển Đông mở
rộng". Có 55 đại diện quốc tế và Trung Quốc đã tham dự, trong đó có 2
đại diện Việt Nam.
Năm
nay, Trung Quốc đưa "Sáng kiến Vành đai và Con đường" ra thảo luận.
Reuters cho rằng, Chủ tịch Tập Cận Bình đã tận dụng hội nghị với sự góp
mặt của các lãnh đạo và các viên chức hàng đầu thế giới, để thúc đẩy
tham vọng của Bắc Kinh giữa lúc Tổng thống Mỹ Donald Trump củng cố chính
sách "Nước Mỹ trên hết" và nghi ngờ các thỏa thuận thương mại tự do
toàn cầu hiện có.
Trong
bài diễn văn khai mạc, Chủ tịch Tập Cận Bình nói : "Chúng ta nên xây
dựng một nền tảng hợp tác, duy trì và tăng trưởng trong một nền kinh tế
thế giới mở". Ông cam kết khoản ngân sách 121 tỷ USD cho dự án "Con
đường Tơ lụa thế kỷ 21" nhằm thúc đẩy thương mại tự do, bao trùm và hòa
bình, đồng thời kêu gọi từ bỏ các mô hình cũ dựa trên quyền lực ngoại
giao và sự thù địch. Credit Suisse Group dự báo Trung Quốc có thể rót
hơn 500 tỷ USD vào 62 quốc gia trong 5 năm tới. Bộ trưởng Bộ Tài chính
Trung Quốc Zhong Shan cho biết nước này dự định nhập khẩu 2.000 tỷ USD
các sản phẩm từ những quốc gia tham gia vào sáng kiến trong 5 năm tới.
Tập
Cận Bình nói tiếp : "Trung Quốc sẵn sàng chia sẻ kinh nghiệm phát triển
với tất cả các nước. Chúng tôi sẽ không can thiệp vào công việc nội bộ
của các quốc gia khác. Chúng tôi sẽ không xuất khẩu hệ thống xã hội và
mô hình phát triển và thậm chí sẽ không áp đặt quan điểm của mình vào
các nước khác. Để thúc đẩy "Sáng kiến Vành đai và Con đường", chúng tôi
sẽ không đi lại lối mòn cũ. Thay vào đó, chúng tôi sẽ tạo ra một hình
mẫu mới của sự hợp tác và các bên cùng có lợi".
Mặc
dầu có những hứa hẹn tốt đẹp như vậy, vẫn còn nhiều bất đồng tại hội
nghị. Bộ trưởng Tài chính Vương quốc Anh Philip Hammond phát biểu tại
hội nghị rằng Anh là một đối tác tự nhiên (a natural partner) của Con
đường Tơ lụa mới của Trung Quốc, còn Thủ tướng Pakistan Nawaz Sharif
khen ngợi "tầm nhìn và sự khéo léo" của Bắc Kinh. Trong khi đó Ấn Độ đã
tẩy chay hội nghị này vì cho rằng tham vọng của Bắc Kinh là thiết lập
một vành đai từ Âu sang Á xuyên qua Kashmir, vùng có tranh chấp chủ
quyền lãnh thổ, là một mối đe dọa. Nhiều thành viên trong Liên Hiệp Châu
Âu từ chối ký kết văn bản về thương mại trong dự án. Đa số nói rằng họ
sẵn sàng hỗ trợ "Sáng kiến Vành đai và Con đường" nhưng cần phải có thêm
sự minh bạch.
Với bài "Con Đường Tơ Lụa Mới : Ý đồ mở rộng thế lực của Trung Quốc gây lo ngại" đài RFI của Pháp ngày 12/5/2017 đã đi đến kết luận :
"Điều oái oăm là bất chấp các nhận định đó, từ ngày lên cầm quyền, tân
tổng thống Mỹ Donald Trump đã mặc nhiên để cho Trung Quốc tự do tung
hoành, khi rút Hoa Kỳ ra khỏi khối Hiệp Định Đối Tác Xuyên Thái Bình
Dương TPP, được cho là một công cụ tốt, khả dĩ để cản trở được Trung
Quốc". Dĩ nhiên, khi Donald Trump bỏ rơi thế giới, các nước đang phát
triển đành chọn con đường hướng về Trung Quốc.
Trên
đây mới chỉ là những khái niệm căn bản. Còn rất nhiều vấn để phức tạp
chung quanh "Sáng kiến Vành đai và Con đường" của Trung Quốc, chẳng hạn
như ý đồ mở rộng thế lực của Trung Quốc, những thách thức về sự lãnh đạo
của Mỹ, chiến lược trở thành cường quốc của Trung Quốc sẽ ảnh hưởng đến
tương lai địa chính trị của các nước Châu Á như thế nào… Đó là những
vấn đề chúng tôi sẽ bàn sau.
Ngày 25/5/2017
Lữ Giang