Lần đầu tiên đọc báo Đảng mà mình vừa rơi nước mắt vừa buồn... cười! (Tô Hải)
Đó là 2 họa sỹ -bạn già - cùng phục nhau vì đồng lý tưởng khao khát
tự do cho sáng tác nên phải sống cực khổ cho đến chết mà vẫn bị coi là
"phần tử chống đối giai cấp!” Tuy không bị đi cải tạo như anh em “Nhân
văn- giai phẩm” nhưng họ cũng bị suốt đời kềm kẹp do đã "dám liều mình"
xin ra khỏi cơ quan nhà nước, dám không sinh hoạt ở các Hội chính trị -
nghề nghiệp mà Đảng đã dựng nên để kiểm sóat về nội dung tư tưởng trong
tác phẩm và cả trong suy nghĩ, lới ăn, tiếng nói, tác phong sinh hoat
của mỗi cá nhân nghệ sỹ...
Chỉ mới hôm qua, đọc trên báo Đảng, có chuyện buồn... cười về tình
trạng bi-hài trong giới văn nghệ... Đó là: Ông Tổng thư ký Hội Nhà Văn
công khai trên báo chí: "Sẽ tính đến chuyện bán cả 2 trụ sở Hội làm
nhà hàng khách sạn để lấy tiền hoạt động trước nguy cơ Hội phải giải tán
vì nhà nước cúp tài trợ!”. Chả khác gì: "Không chịu chi tiền cho chúng em thì chúng em đành... nghỉ sáng tác vậy”!
Một chuyện "làm mình làm mẩy" đến nực cười!...
Nhưng, hôm nay, mở tờ Tuổi Trẻ lại có một tin về văn hóa nghệ thuật
động đất, động trời chưa từng xảy ra tại đất nước VN. Một tin làm cả
hàng ngàn văn nghệ sỹ chân chính không thể không thét lên: "có thế
chứ!", bởi tính chất "tự diễn biến", "tự chuyển hóa" của nó rõ ràng là
đã quá....” tích cực”, dù cái thể chế hiện nay người ta đang hô hào tiếp
tục "đổi mới", nhưng.... nói thẳng ra rằng: nó đang ngày càng đâm đầu
vào bụi rậm mà chẳng tìm ra cái ný sự cùn nào để khẳng định nó là dơi
hay là chuột! Bài báo như sau: "Phiên đấu giá mỹ thuật đầu tiên VN: 40 ngàn USD tranh Lê Phổ"
Tớ hăm hở, cố đeo kính chống mù, đọc đi, đọc lại mà chẳng để ý gì đến
trên má mình đã từ từ chảy xuống những giọt nước mắt đọng lại trên mi
từ khi đọc đến 2 cái tên mà mình quá quen thuộc...
Đó là 2 họa sỹ -bạn già - cùng phục nhau vì đồng lý tưởng khao khát
tự do cho sáng tác nên phải sống cực khổ cho đến chết mà vẫn bị coi là
"phần tử chống đối giai cấp!” Tuy không bị đi cải tạo như anh em “Nhân
văn- giai phẩm” nhưng họ cũng bị suốt đời kềm kẹp do đã "dám liều mình"
xin ra khỏi cơ quan nhà nước, dám không sinh hoạt ở các Hội chính trị -
nghề nghiệp mà Đảng đã dựng nên để kiểm sóat về nội dung tư tưởng trong
tác phẩm và cả trong suy nghĩ, lới ăn, tiếng nói, tác phong sinh hoat
của mỗi cá nhân nghệ sỹ...
Riêng đối với một số văn nghệ sỹ quyết tâm rời bỏ cơ quan nhà nước,
không lương bổng, tem phiếu, không có ai quản lý này thì.... chẳng còn
ông bí thư hay thủ trưởng nào ngăn cản được họ vẽ cái gì? Vẽ theo trường
phái nào? Không cho triển lãm, thì treo tranh ở nhà... nhà chặt chội
thì đem treo ở nhà bạn bè hoặc xếp hàng đống dưới gầm giường! (như Lưu
công Nhân thời ở khu tập thể Văn Chương)
Riêng mình, có hai người thân quen nhất lần này có tên trong ba họa
sỹ đã quá cố(*) được đánh giá lại giá trị, tài năng qua tác phẩm bằng
buổi bán đấu giá tới mấy chục ngàn USD một bức tranh, làm mình cảm động
nhất vì nó gợi lại cả một thời kỳ văn nghệ sỹ miền Bắc phải viết, vẽ,
diễn,… theo ý Đảng để được... hưởng lương và được mua lương thực, nhu
yếu phẩm theo tem phiếu.
Ơi! TRẦN ĐÔNG LƯƠNG ƠI! Cậu chết trước tớ nên chả biết được lúc này
tớ khóc thầm cho cậu vì đang nghĩ đến cái cảnh cậu ì ạch vác đến tận nhà
tớ bức tranh mà cậu biêt là tớ thích! Cậu tặng tớ mà tớ thì không dám
lấy vì mua nó tớ cũng chả dám đề cập đến nữa là. Tớ nói: "Ông định trả
ơn tôi về mấy chục kí gạo tôi mang đến cho chị và các cháu đấy à! Tranh
này, gặp dịp có thể bán được cả ngàn đô-la chứ chẳng đủa đâu". Ai ngờ
cậu nói "Ơn huệ cái mẹ gì! Lúc khó khăn này tình nghĩa anh em mình, cả
triệu đô la cũng chẳng mua được ấy chứ! Còn tranh tớ, dưới quyền lãnh
đạo của mấy ông bần cố nông này thì có đến mùa quýt cũng chăng ai dám bỏ
ra lấy một trăm đô mà mua tranh bọn mình! Toàn con gái, chim hoa, lá,
cá cả mà!".... Thế mà...
ĐÔNG LƯƠNG ƠI! Hôm 17/12/2016 vừa rồi,tại ngay đất Sài-Gòn này bức
"Chân dung thiếu nữ" chì trên giấy của cậu đã được mua với giá HAI MƯƠI
BA NGÀN ĐÔ-LA đấy!
Chỉ tiếc rằng: Lúc này đây cậu đã mang theo mối hận về trời và không
hiểu có phải các cháu nó đứng ra bán hay lại qua tay một người "mua rẻ"
bằng gạo cứu đói như mình?
CÒN ÔNG BẠN GIÀ HỌA SỸ LÊ VĂN XƯƠNG thì lại trong một hoàn cảnh đặc
biệt khác. Ông không đi kháng chiến chống Pháp mà đi triển lãm tranh
chân dung Việt Nam ở tận Paris. Đặc biệt ông có tài vẽ chân dung, rất
nhanh, rất sống động và nhấn được cá tính nhân vật qua mầu sắc và ánh
sáng...Nhưng mấy ông cách mạng hỏi ông về bằng cấp thì... CHƯA TỐT
NGHIỆP MỸ THUẬT ĐÔNG DƯƠNG NHƯNG ĐÃ ĐƯỢC NGƯỜI TÂY MỜI ĐI TRIỂN LÃM!!!
Và thế là ông cứ phất phơ yên lặng làm nghề vô cùng nổi tiếng. Nhưng
tranh, tượng của ông "không theo đường lối vô sản", không phục vụ kịp
thời mọi nhiệm vụ chính trị nào mà Đảng đang để ra cả!... Ông ở khu phố
lại kiếm ra tiền bằng nghề vẽ và nặn tượng bất cứ ai ông yêu thích nên
họ ”đấu tố” ông đủ điều... Cuối cùng, để yên thân, ông xin vào cơ quan
mà mình mới được Quân Đội "tăng cường" cho bên Nhân Đân(!?): Nhà xuất
Bản Mỹ Thuật Âm Nhạc.Thế là mình... để ý đến cái ông già suốt ngày mẩu
thuốc là dính mép, cặm cụi nặn bác Hồ bằng thạch cao, cái nào cũng y hệt
cái nào, nằm tầng tầng lớp lớp trong căn phòng chưa được 40 mét vuông
của Ban Nặn Tượng gọi cho sang trọng là Tổ... Tạo Hình! Nghệ thuật tạo
hình đồng loạt của nhà nước sản xuất ra để “bán cũng như cho mà!” Văn
Xương chấp nhận về làm việc ở chỗ đó, theo hợp đồng như một người “thợ
lành nghề”, chẳng nói, chẳng rằng cho đến hết giờ hành chính, không đến
muộn cũng như chẳng về sớm bao giờ! Riêng với mình, thấy mình hơi...
"khác đời", thỉnh thoảng ông cũng tâm sự về cái sự “yên lặng là vàng của
ông”. Rằng thì là: vì có cơ quan kiểm soát rồi thì về nhà sẽ tha hồ...
kiếm ra vàng,... Hai con người trong ông cứ thế song song tồn tại. Cho
đến ngày 30/4/1975 thì ông hủy hợp đồng làm việc với cơ quan... Về Sài
gòn ông mở một xưởng vẽ và làm tượng đủ kiểu cho bất cứ ai com-măng trả
tiền!... Chả lệ thuộc vào ai.... Cơ sở của ông ở ngay mặt tiền Nguyễn
đình Chiểu, không lúc nào vắng khách đặt hàng... Ông sống phây phây
trước mọi khó khăn của xã hội những thập niên 70-80... Tuy vậy, thỉnh
thoảng ông cũng hy sinh chuyện "vắt đất ra tiền" để buộc đồ nghề trên
pooc-ba-ga xe đạp đi đây đó vẽ cho đỡ nhớ! Một địa chỉ mà ông thường đến
thăm là cái chuồng cu 23 Lý Tự Trọng của mình, mà bà xã sau này của
mình thường được nhờ làm mẫu… với cái giá… "Vẽ 5 cho chọn lấy 2!" Kể
cũng thỏa đáng!...
Hôm nay, báo đăng tranh lụa "Thiếu Nữ" của Lê văn Xương do chinh con
ông kiêm người mẫu trong tranh đứng ra bán được HAI MƯƠI HAI NGÀN NĂM
TRĂM USD, mình bỗng nhó tới những ngày cùng ông sống chung một cơ
quan,... Một họa sỹ đảng không công nhận nhưng... cứ yên lặng ngậm chặt
chữ “Nhẫn”, kín tiếng suốt ngay để làm nghệ thuật ăn lương nhà nước và
về nhà thì... làm nghệ thuật theo cái đầu và con tim của mình!
Cho tới giờ , tôi càng cảm phục tài năng, sức chịu đựng, tác phong
làm việc của ông, và nhân dịp giá trị đích thực của một nghệ sỹ chân
chính đã được đánh giá lại, tôi bỗng nhớ ông vô cùng ông Xương ơi!...
Giá mà ông còn sống để mà hưởng cái sự "tự chuyển hóa", "tự diễn biến"
không gì cưỡng nổi trong làng văn nghệ cánh ta lúc này!!...
(*) Riêng với họa sỹ Lê Phổ, một trong ba họa sỹ đã quá cố, có tranh
bán được giá cao ngày 17.12 vừa qua, do mình không quen, không biết tác
phẩm của ông nên xin phép được miễn bàn.