Chuyên gia Pháp : Vladimir Putin bị ám ảnh bởi di sản Liên Xô để lại (Phan Minh)

Nhà báo và triết gia Michel Eltchaninoff, chuyên gia về Vladimir Putin, phân tích cuộc gặp thượng đỉnh vào cuối tuần trước giữa tổng thống Nga và đồng nhiệm Mỹ Donald Trump ở Alaska.

Tổng thống Nga Vladimir Putin tại căn cứ quân sự Elmendorf-Richardson ở Anchorage, bang Alaska, Hoa Kỳ, ngày 15/08/2025. © Kevin Lamarque / Reuters

Vào năm 2015, cuốn sách "Dans la tête de Vladimir Putin" (nhà xuất bản Actes Sud) của ông Eltchaninoff đã giải mã suy nghĩ của Vladimir Putin thông qua các phát biểu và diễn văn của tổng thống Nga. Trong cuộc phỏng vấn với tuần báo Pháp Le Point, đăng ngày 20/08/2025, Michel Eltchaninoff phân tích cách nhìn về thế giới của chủ nhân điện Kremlin. RFI xin trích dịch.

Có phải Vladimir Putin đã trở lại trung tâm bàn cờ chính trị thế giới ?

Michel Eltchaninoff : Trong suốt vài tháng qua, tôi rất hoài nghi về khả năng diễn ra một cuộc đàm phán thẳng thắn, chân thành và trung thực với Vladimir Putin, không chỉ vì ông Putin là một người thường xuyên nuốt lời, mà còn vì có một sự gần gũi nào đó giữa Donald Trump và Vladimir Putin. Mặc dù chiến lược của Nga và Mỹ rất khác nhau, hai nước vẫn có những điểm tương đồng, một tầm nhìn chung về thế giới : khinh miệt luật pháp quốc tế, một loại chủ nghĩa đế quốc trong cả lời nói lẫn hành động, bảo vệ các giá trị bảo thủ và căm ghét các nghiên cứu về giới tính... Ngoài các mối quan hệ cá nhân, giữa hai người còn có một sự đồng thuận về lý tưởng.

Vladimir Putin đã đạt được gì sau cuộc gặp ở Alaska ?

Michel Eltchaninoff : Đây là một chiến thắng lớn về mặt hình ảnh đối với Vladimir Putin. Người đã xâm lược Ukraina, một tội phạm chiến tranh đang bị Tòa án Hình sự Quốc tế truy nã lại được tổng thống của cường quốc mạnh nhất thế giới đón tiếp trọng thị với thảm đỏ. Điều này thật sự tàn nhẫn đối với người dân Ukraina.

Đối với Vladimir Putin, về mặt tâm lý, việc có được sự công nhận quốc tế này rất quan trọng. Ông Putin là một "Homo sovieticus" (người mang tư duy Xô Viết). Đối với tổng thống Nga, tất cả mọi thứ trong mối quan hệ quốc tế đều được giải quyết giữa các "đại cường" thế giới. Vladimir Putin luôn ca ngợi "hệ thống Yalta". Năm 2015, tại diễn đàn Liên Hiệp Quốc, ông thậm chí đã giải thích rằng "hệ thống Yalta" đã giúp nhân loại vượt qua nhiều sự kiện bi thảm trong suốt 70 năm qua.

Hệ tư tưởng này có giúp Vladimir Putin có được những luận điểm mang tính thuyết phục không ?

Michel Eltchaninoff : Putin đã nhiều lần nhắc đến Stalin. Ông luôn bảo vệ ý tưởng của Stalin về việc chia sẻ các vùng ảnh hưởng. Vladimir Putin luôn tiếc nuối Yalta và đã nhiều lần kêu gọi thiết lập một "Yalta mới". Tuy nhiên, trong cuộc gặp vừa qua với Donald Trump, Vladimir Putin chưa thành công hoàn toàn, vì cuộc thảo luận không dẫn đến một thỏa thuận cụ thể nào. Nhưng hai tổng thống Nga và Mỹ đã chơi một ván cờ kiểu Yalta. Ngoài ra còn có Hiệp định Potsdam với mục tiêu "phi phát xít" và "phi quân sự hóa" nước Đức. Đó chính là tầm nhìn của chủ nhân điện Kremlin đối với Ukraina.

Vladimir Putin có phải là người nối tiếp truyền thống ngoại giao Xô Viết ?

Michel Eltchaninoff : Đúng vậy, và đó cũng là ý tưởng của ngoại trưởng Sergei Lavrov với chiếc áo có logo CCCP (Liên Xô). Vladimir Putin là một người Xô Viết không tin vào nền dân chủ hay quyền tự quyết của các dân tộc. Toàn bộ cuộc gặp gỡ ở Alaska mang tính "hoài cổ" : những cuộc thảo luận mà mọi người không biết nội dung nhưng chứa đựng nhiều biểu tượng và kết luận gây ấn tượng mạnh... Đó là một tầm nhìn về ngoại giao theo kiểu Putin.

Vladimir Putin có thành công trong việc phục hồi mối quan hệ hợp tác Mỹ - Liên Xô không ?

Michel Eltchaninoff : Thành công lớn nhất của Vladimir Putin ở Anchorage là đã thuyết phục được Donald Trump rằng phương pháp của ông để giải quyết chiến tranh Ukraina là đúng đắn. Từ nhiều tháng qua, tổng thống Putin đã nhấn mạnh rằng, thay vì tìm kiếm một thỏa thuận ngừng bắn, trước hết phải giải quyết những "nguyên nhân sâu xa" của cuộc xung đột. Điều này cho phép ông từ chối yêu cầu ngừng bắn trước của Ukraina, các nước châu Âu và ngay cả Donald Trump trước khi hội nghị Alaska diễn ra, và có thêm thời gian. Và chỉ vài giờ sau cuộc gặp, Donald Trump đã thừa nhận cần bắt đầu bằng một hiệp ước hòa bình trước khi quyết định ngừng bắn. Donald Trump đã đồng tình với quan điểm của đồng nhiệm Nga.

Vladimir Putin muốn thể hiện sự kiên định, nhất quán và nghiêm túc. Ông đã nắm quyền suốt 26 năm qua, đưa ra các tuyên bố và nhắc lại nhiều năm sau để cho thấy lập trường của ông luôn nhất quán. Đây là một chiến thắng vang dội về mặt chính trị. Ở Alaska, những người "chiếm thế thượng phong" trong phòng họp chính là Putin, Lavrov và Ushakov. Trái lại, trong mắt Nga và một phần của thế giới, Donald Trump là hiện thân của sự thay đổi, thiếu nhất quán, một trò hề... Trong các cuộc đàm phán về Ukraina, có thể thấy rõ luận điểm của Putin về nguyên nhân dẫn đến cuộc chiến. Vấn đề liên quân đến "nguyên nhân sâu xa" của cuộc chiến này rất quan trọng.

Những "nguyên nhân sâu xa" mà Vladimir Putin luôn nhắc đến là gì ?

Michel Eltchaninoff : Đây là một hệ thống theo kiểu các "con búp bê Nga" (Matryoshka), những nguyên nhân này liên kết với nhau. Một trong những "nguyên nhân sâu xa" của cuộc xung đột, theo điện Kremlin, là vấn đề người Ukraina nói tiếng Nga ở Donbass, những người mà theo Putin đã bị thanh lọc sắc tộc, thậm chí là bị diệt chủng. Điều này hoàn toàn không đúng sự thật. Việc bảo vệ những người này trở thành một vấn đề chính trị quan trọng. Đó là lý do tại sao Vladimir Putin muốn kiểm soát toàn bộ vùng Donbass. Nhưng trên thực tế, "nguyên nhân sâu xa" của cuộc xung đột ở Ukraina đối với chủ nhân điện Kremlin bắt đầu từ sự sụp đổ của Liên Xô. Điều này có nghĩa là vào năm 1991, khi Hiệp ước Vacxava hết hiệu lực thì Liên Minh Bắc Đại Tây Dương (NATO) vẫn tiếp tục tồn tại. Đối với Nga, đó là một sai lầm, một bất công về lịch sử cần phải sửa chữa. Vladimir Putin gọi đó là "sự mở rộng của NATO về phía Đông".

Đây có phải là cách diễn giải lịch sử một cách sai lệch ?

Michel Eltchaninoff : Vào năm 2020, Putin đã đăng một bài viết trên tạp chí The National Interest, trong đó ông viết lại toàn bộ lịch sử thế kỷ XX. Ông cho rằng nếu các nước chiến thắng trong Đệ Nhất Thế Chiến không làm nhục Đức thì đã không có Đệ Nhị Thế Chiến. Ông còn cho rằng Hiệp ước Molotov-Ribbentrop là một ý đồ của Liên Xô, hoặc nguyên nhân thực sự gây ra Đệ Nhị Thế Chiến là sự nhút nhát của phương Tây. Đối với Vladimir Putin, Liên Xô và Nga luôn bị phương Tây đe dọa, tấn công và dồn ép. Ông cho rằng NATO nên ngừng bảo vệ các nước châu Âu và quay trở lại bản chất ban đầu của Liên minh.

Vậy có phải Donald Trump đã "mở đường" cho Vladimir Putin khi mời tổng thống Nga đến Alaska ?

Michel Eltchaninoff : Đúng vậy. Vladimir Putin đã không ngần ngại mô tả Alaska như một vùng lãnh thổ cũ của Nga. Trên thực tế, Alaska đã được Nga bán cho Hoa Kỳ vào năm 1867. Chủ nhân điện Kremlin ngụ ý rằng vùng lãnh thổ này là của Nga và lẽ ra không được đem bán. Quan điểm của ông vẫn mang tính đế quốc. Alaska vẫn là của Nga và một phần của lãnh thổ Hoa Kỳ vẫn thuộc về Nga.

Vladimir Putin là một người Xô Viết và theo chủ nghĩa đế quốc Slave. Đối với ông, điều làm nên bản sắc của một quốc gia hay một địa phương không phải là luật pháp mà là ký ức. Đây là một cách diễn giải rất Slave, phù hợp với dòng chảy tư tưởng thời thế kỷ XIX mà tổng thống Nga luôn theo đuổi. Với ông, pháp luật chỉ là một phát minh của phương Tây, lạnh lùng và cứng nhắc, còn điều tạo nên linh hồn của một quốc gia là truyền thống, ký ức, các nhà thờ, nghĩa trang và tinh thần dân tộc.

Ngôn ngữ có phải là một vấn đề mang tính bản sắc ?

Michel Eltchaninoff : Dĩ nhiên là vậy. Một cơ quan liên bang, được đặt tên là "Thế giới Nga", được thành lập từ những năm 2000 để thúc đẩy tiếng Nga. Ngôn ngữ là một công cụ quan trọng trong chính sách đối ngoại của Nga, thường được liên kết với các truyền thống tôn giáo chính thống. Ông Putin đã thúc đẩy việc tạo ra các trung tâm ngôn ngữ ở tất cả các quốc gia từng là thành viên Liên Xô và cả ở những nơi khác. Đối với ông, một người nói tiếng Nga là một người về mặt tinh thần gắn bó với chính quyền Matxcơva, và về tiềm năng là một người phục vụ Nhà nước Nga.

Sự phục hồi của tầm nhìn về bản sắc của Vladimir Putin có phải là chiến thắng lớn nhất của chủ nhân điện Kremlin ?

Michel Eltchaninoff : Trong nền ngoại giao Xô Viết có hai cấp độ. Một là vấn đề các khu vực ảnh hưởng, nhưng cũng có một dạng chủ nghĩa sứ mệnh ý thức hệ : Nga không chỉ là một quốc gia mà còn là một con đường để thế giới noi theo. Những tuyên bố của Vladimir Putin, nhằm tạo dựng hình ảnh về sự kiên định và hướng về tương lai xa, thực ra là một lời biện hộ cho chủ nghĩa độc tài và các chế độ chuyên chế. Tổng thống Nga tìm cách khẳng định cần phải quay trở lại quá khứ để tạo dựng tương lai, rằng một nền dân chủ không thể hoạt động một cách nhất quán trong thời gian dài khi cứ thay đổi chính sách mỗi 4 hoặc 5 năm.

Ông Putin là một minh chứng sống cho chế độ độc tài của ông, với ý tưởng ông sẽ đại diện cho đất nước trong nhiều thập kỷ tới. Việc ông áp đặt mô hình này là nhằm cho thế giới thấy một chế độ độc tài hiệu quả hơn nền dân chủ. Ngoài ra, Nga còn đại diện cho một tầm nhìn về thế giới dựa trên việc tôn trọng truyền thống và từ chối hiện đại hóa...

Donald Trump có phải là người bị mô hình đối lập với phương Tây này quyến rũ ?

Michel Eltchaninoff : Rõ ràng là sức mạnh của Vladimir Putin dựa vào sự chà đạp lên nền dân chủ, việc cấm chỉ trích lãnh tụ, một nền tư pháp bị thao túng, sự đàn áp những tiếng nói đối lập... Tất cả những điều mà Donald Trump ngưỡng mộ ở Vladimir Putin chính là không có nền dân chủ tại Nga. Donald Trump ngưỡng mộ đồng cấp Nga, vì ông cũng mơ ước được nắm quyền trong suốt 20 năm, viết lại lịch sử Hoa Kỳ. Nhưng sự ngưỡng mộ đó được xây dựng trên xương máu của Ukraina, châu Âu và nền dân chủ.

Phan Minh

21/08/2025

Nguồn: RFI Tiếng Việt